Sắc màu văn học địa phương

Hiện nay, dạy học nội dung giáo dục địa phương đang dần khẳng định vị thế khi một số môn khoa học xã hội đã gắn liền với văn chương, lịch sử, địa lý tại nơi người học sinh sống và cư trú.

Tiết học môn ngữ văn theo phương pháp đổi mới ở Trường THCS, THPT Đức Trí (TP.HCM)

Tài liệu ngữ văn giáo dục địa phương mang tên “Đất và người Sài Gòn – phương Nam” của Trường THCS, THPT Đức Trí (TP.HCM) là một trong những cuốn cẩm nang quý báu đối với thầy và trò khi tìm hiểu kho tàng văn học địa phương vùng đất Sài Gòn – Nam Bộ.

Bài học về vùng đất mới

Thầy Hùng Phi Chường (giáo viên môn ngữ văn Trường THCS, THPT Đức Trí, nguyên chuyên viên bộ môn ngữ văn của Sở GD-ĐT TP.HCM) cho biết cẩm nang “Đất và người Sài Gòn – phương Nam” là tập tài liệu ngữ văn có nội dung giáo dục địa phương được biên soạn theo hướng dẫn của Bộ GD-ĐT nhằm thực hiện tiếp chuyên đề “Lớn lên cùng sách” do tổ ngữ văn phối hợp với thư viện nhà trường thực hiện, phục vụ cho chương trình dạy học 2 buổi/ngày, bắt đầu từ năm học 2017-2018.

Bám sát mục đích giảng dạy bộ môn, phần Đọc hiểu văn bản được nhấn mạnh theo các chủ đề mang bản sắc vùng đất phương Nam với tuổi đời còn non trẻ như: Thiên nhiên hoang vu, khắc nghiệt; Tình người giữa miền sông nước; Miền đất giàu sản vật; Người đi mở đất; Hát ru Nam Bộ… Bên cạnh những câu ca quen thuộc: “Rừng thiêng, nước độc, thú bầy/ Muỗi kêu như sáo thổi, đỉa lội đầy như bánh canh” là những câu ca dao đậm nét địa phương mới lạ: “Chiều chiều ông Lữ đi câu/ Sấu lôi ông Lữ cắm đầu xuống sông”. Đó cũng là nét riêng trong chủ đề “Miền đất giàu sản vật” mà chỉ có ở vùng đất miền Tây sông nước: “Bến Tre giàu mía Mỏ Cày/ Giàu nghêu Thạnh Phú, giàu xoài Cái Mơn”. Sự hấp dẫn của các bài ca dao, tục ngữ, dân ca được tuyển chọn vào chương trình hầu hết đều mang tính bản địa rõ nét. Đối với vùng đất Sài Gòn, hình ảnh người đi mở đất luôn là điểm sáng trong ngòi bút sáng tác của các nhà văn để ca ngợi công lao của cha ông ta trong những ngày đầu “hành phương Nam”. Có được điểm nhấn này, những bài học về giáo dục địa phương – vùng đất Nam Bộ – càng thêm rõ nét để lại được nhiều ấn tượng trong trí nhớ người học.

Tiếp nhận vẻ đẹp đa dạng

Không chỉ có các tác phẩm văn học phôn-clo, một số sáng tác của các tác giả hiện đại cũng được đưa vào chương trình để có góc nhìn mới về cội nguồn văn chương Nam Bộ thời hồng hoang. Các bài thơ Tiếng ốc u từ biển (Ngô Xuân Tiếu), Ngày xưa (Thanh Thảo), Tháng chín khai trường (Quách Tỉnh – Xuân Trường) như một chùm hoa lạ trong vườn hoa đa sắc của dòng văn học địa phương. Sắc màu của vườn hoa đó càng phong phú hơn khi có những tác phẩm văn xuôi đứng bên những bài văn vần dễ đọc, dễ nhớ trong phần Đọc mở rộng. Tính nhân văn, lòng nhân ái như một nét đẹp hàng ngày trong bài viết Đẹp lắm tình người của tác giả Thái Hoàng trên Tuần báo Văn nghệ TP.HCM. Bài Mưa cho gần nhau hơn của tác giả Minh Đức lại có nét duyên dễ thương trong những cơn mưa qua mau ở Sài Gòn. Mỗi góc phố, quán ăn của Sài Gòn dù buổi sáng hay về đêm đều có những diện mạo riêng không lẫn vào đâu qua bài Sài Gòn nối ngày vào đêm (Mai Anh), Sài Gòn thương và nhớ (Nguyễn Ngọc Hà).

Đúng như thầy Hùng Phi Chường trao đổi: “Các văn bản được tuyển chọn là những tác phẩm có giá trị thẩm mỹ về ngôn ngữ, văn hóa có tính giáo dục, giáo dưỡng phù hợp chương trình sách giáo khoa ngữ văn hiện hành với mục đích giúp học sinh tiếp nhận các nội dung văn học địa phương”. Qua đó các em học sinh sẽ rút ra được kết luận: Con người Sài Gòn – phương Nam có cùng cội nguồn xa xưa từ thuở Hùng Vương dựng nước với nền văn minh sông Hồng. Con người Sài Gòn – phương Nam mang đậm tính cách người mở cõi: chịu thương chịu khó, sống nghĩa tình, thủy chung, yêu thương cưu mang đùm bọc lẫn nhau, sống phóng khoáng cởi mở, bộc trực nghĩa khí vì nghĩa quên thân, linh hoạt thích ứng nhanh trước xu thế hội nhập. Trải qua hơn 300 năm gian truân mở cõi, vùng đất Sài Gòn – phương Nam đang là vựa nông sản, thủy sản và là vùng trọng điểm kinh tế của cả nước. Bên cạnh đó, từng áng văn chương bản địa sẽ mang đến cho học sinh vẻ đẹp đa dạng của hình thức nghệ thuật lời ăn tiếng nói, giọng điệu người Sài Gòn – phương Nam, giúp các em mở rộng vốn từ, rèn luyện cách diễn đạt trong sáng linh hoạt trên nền tảng phương âm, phương ngữ tiếng Việt Sài Gòn. Đây còn là những bài học nhỏ nhưng có ý nghĩa lớn để tạo thêm hứng thú cho các em đến với bộ môn ngữ văn và đọc sách qua các văn bản viết về thiên nhiên, cuộc sống xã hội và con người gần gũi, thân quen hàng ngày…

Phan Ngọc Quang