Siết đầu mối xuất khẩu gạo – Số lượng hay chất lượng?

Vụ Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) đang soạn thảo quy hoạch thương nhân xuất khẩu gạo, nhằm đưa ra các điều kiện để doanh nghiệp tham gia lĩnh vực này. Hiện tại, theo Nghị định 109 của Chính phủ, số lượng doanh nghiệp xuất khẩu gạo bị giới hạn ở con số 100 doanh nghiệp.

Khống chế số lượng

Nghị định 109 ra đời ngày 4-11-2010 được xem như công cụ để loại bỏ bớt những doanh nghiệp (DN) kinh doanh xuất khẩu gạo yếu kém, cạnh tranh thiếu lành mạnh. Theo nghị định, điều kiện thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo phải có ít nhất một kho chuyên dùng với sức chứa tối thiểu 5.000 tấn lúa; một cơ sở xay xát lúa gạo với công suất tối thiểu 10 tấn lúa/giờ, phù hợp quy chuẩn chung do Bộ NN-PTNT ban hành.

Đóng gói gạo phẩm cấp cao ở Công ty Gentraco, một trong những doanh nghiệp xuất khẩu gạo hàng đầu ở ĐBSCL. Ảnh: T.M.T.

Điều kiện này khiến số DN được xuất khẩu gạo giảm dần từ 284 DN năm 2010 xuống còn 211 DN trong 6 tháng đầu năm 2011 và nay chỉ còn khoảng 150 DN. Theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải, đến tháng 9-2012, giảm đầu mối xuất khẩu gạo còn không quá 100 đầu mối. Hiện tại đã có 99 thương nhân xuất khẩu gạo có giấy phép kinh doanh và xuất khẩu trong vòng 5 năm.

Tuy nhiên, điều kiện đó lại khiến một số địa phương chủ lực xuất khẩu gạo rơi vào tình cảnh khó khăn khi thiếu các DN xuất khẩu. Giám đốc Sở Công thương An Giang Mai Thị Ánh Tuyết trăn trở: “Hiện lúa và cá chiếm 80% giá trị xuất khẩu của tỉnh. Với yêu cầu của Nghị định 109, chỉ có 12 DN trong tỉnh được cấp giấy phép xuất khẩu 5 năm. Trong khi đó, tỉnh có tới 42 DN hoạt động xuất khẩu gạo. Nhiều DN đang khẩn trương thực hiện, đầu tư 200 – 300 tỷ đồng cho nhà máy, kho bãi.

Tuy nhiên, quá trình đầu tư này cần phải có thời gian, lộ trình. Chỉ e khi đã hoàn thiện thì Bộ Công thương đã cấp đủ 100 đầu mối, khiến việc đầu tư của DN sẽ vô ích. Đây cũng chính là lý do bà Tuyết kiến nghị cần soát xét quy mô đầu mối là bao nhiêu chứ không nên khống chế con số 100”. Trước tình hình này, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã đề nghị Bộ Công thương lùi thời hạn cấp phép xuất khẩu gạo đến cuối năm nay trong lúc chờ điều chỉnh Nghị định 109.

Siết chặt chất lượng

Theo Vụ Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương), sau hơn 1 năm thực hiện Nghị định 109, các DN đã đầu tư xây thêm hơn 1,3 triệu tấn kho. Như vậy hiện cả nước đã có hơn 4 triệu tấn kho. Nếu không khuyến cáo DN thì sẽ rất lãng phí. Hiện mỗi năm xuất khẩu khoảng 6 – 7 triệu tấn gạo, nếu quá nhiều kho thì công suất sẽ dư thừa. Bộ Công thương đã kiến nghị Chính phủ không khống chế đầu mối. Thay vào đó là quy định thêm điều kiện được tham gia xuất khẩu gạo, đưa ra điều kiện để phân loại DN.

Hiện có 150 DN xuất khẩu gạo nhưng có DN hơn 1 năm nay không xuất khẩu được tấn gạo nào. Vì thế phải căn cứ vào kết quả xuất khẩu chứ không thể cấp giấy phép cho các DN ngồi giữ giấy phép mà không làm.

Theo các chuyên gia, hạn chế đầu mối xuất khẩu nông sản có mấy điểm lợi. Đầu tiên, giảm được sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các DN, qua đó thiết lập lại trật tự trong xuất khẩu nông sản. Ngoài ra, còn giảm được các đầu mối kinh doanh kém hiệu quả, thiếu tâm huyết, không có sự đầu tư bài bản lâu dài. Cuối cùng, quan trọng nhất là khi có ít đầu mối xuất khẩu, các DN dễ ngồi lại với nhau, thống nhất về giá mua, giá bán, tránh được sự chèn ép và thua thiệt trên thương trường quốc tế. Nhờ vậy, giữ được thương hiệu cho nông sản Việt.

Tuy nhiên, việc này cũng có mặt trái. Bên cạnh việc không hợp với quy luật cạnh tranh, người ta còn lo ngại sẽ xảy ra tình trạng một nhóm DN thao túng thị trường thu mua nông sản trong nước, chèn ép người sản xuất. Theo đó, cần điều tra, rà soát lại năng lực của các thương nhân đã được cấp phép xuất khẩu gạo trong thời gian qua.

“Các DN đã được cấp giấy chứng nhận nhưng không đạt thành tích xuất khẩu 10.000 tấn gạo/năm sẽ bị rút giấy phép để cấp cho các DN khác đủ điều kiện. Việc này sẽ giúp chọn lọc được các thương nhân có đủ năng lực kinh doanh, có khả năng tiếp cận và phát triển thị trường trong hoạt động xuất khẩu gạo”, ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch VFA, cho biết.

Một chuyên gia về nông sản cho biết: Hạn chế đầu mối xuất khẩu nông sản với những điều kiện rõ ràng là xu thế nhiều nước đang áp dụng. Thái Lan, xuất khẩu gạo số 1 thế giới chỉ có dưới 20 đầu mối. Indonesia, một trong những nước xuất khẩu cà phê lớn trên thế giới cũng chỉ có vài chục DN. Na Uy – quốc gia xuất khẩu cá hồi số 1 thế giới – quy định rất nghiêm ngặt, chỉ có DN trong hiệp hội ngành nghề mới được quyền xuất khẩu mặt hàng đó theo đúng quy chuẩn, nếu vi phạm sẽ bị hiệp hội loại khỏi tổ chức. Phải nói thêm, sự khác biệt so với ta có lẽ ở chỗ họ làm bài bản và nghiêm túc.

Hàm Luông (SGGP)