“Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền gắn với phân bổ nguồn lực, tăng cường tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở giáo dục gắn với kiểm tra, giám sát hiệu quả” là một trong những giải pháp để “đổi mới mạnh mẽ thể chế, tạo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội cho phát triển giáo dục và đào tạo” được xác định rõ trong Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
Tạo đột phá về không gian mới cho phát triển giáo dục và đào tạo
Thực tiễn cho thấy vai trò của tự chủ, phân cấp, phân quyền trong giáo dục đã tác động rất mạnh mẽ đến sự phát triển của giáo dục. Khi thực hiện Chương trình GDPT 2018, từng nhà trường, từng giáo viên đã được “trao quyền”, được “phân quyền” nhiều hơn trong tổ chức hoạt động giáo dục, trong kiểm tra đánh giá, trong lựa chọn sách giáo khoa và thực hiện nhiệm vụ. Nhà trường, giáo viên được chủ động để lựa chọn phương thức giáo dục, các chương trình đặc thù phù hợp với điều kiện nhà trường, đối tượng đội ngũ giáo viên, phụ huynh học sinh và cơ sở vật chất nhà trường. Giáo viên được trao quyền“tự chủ” nhiều hơn trong lớp học khi thực hiện tiết dạy, với học sinh của mình…
Sự phân cấp, phân quyền và tính tự chủ của mỗi cơ sở giáo dục đã góp phần định hình nên “bản sắc” và chất lượng giáo dục của mỗi nhà trường. Những nhà trường mà cán bộ quản lý giáo dục năng động, chủ động, sáng tạo, tự chủ mạnh mẽ đã mang đến những màu sắc rất riêng cho nhà trường, không chỉ về cơ sở vật chất, diện mạo trường lớp mà còn là hiệu suất đào tạo của ngôi trường… Khi đến những ngôi trường đó sẽ thấy sự khác biệt rõ rệt.
Phân cấp, phân quyền, trao quyền tự chủ cho nhà trường rõ ràng không phải là câu chuyện mới. Đặt trong bối cảnh giáo dục hiện đại đang vận động không ngừng với những đòi hỏi chung của thế giới và bối cảnh phát triển của đất nước thì tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong nhà trường là xu thế tất yếu, cần thiết phải có cơ chế để triển khai một cách hiệu quả nhất.
Nghị quyết 71 đã thẳng thắn chỉ ra hạn chế “quan niệm về tự chủ và xã hội hóa giáo dục còn chưa phù hợp”. Thực tiễn triển khai, tự chủ giáo dục còn bị ràng buộc bởi rất nhiều yếu tố, trong đó còn chịu nhiều sự chi phối bởi quan niệm, tư duy của cấp trên – tự chủ còn trong khuôn mẫu và “đồng phục hóa”, còn phải chạy theo dư luận xã hội. Đó là rào cản để từng nhà trường định hình bản sắc riêng trong giáo dục đào tạo học sinh.
Nghi quyết 71 nhận định rất rõ: Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, nhận thức và thể chế. Tạo đột phá về nguồn lực, động lực và không gian mới cho phát triển giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng.
Như vậy, để tự chủ giáo dục không còn chỉ là khẩu hiệu hoặc là sự nửa vời thì phải đổi mới giáo dục phải được đổi mới đồng bộ về tư duy, nhận thức và thể chế trong tổ chức thực hiện, ở nhiều lĩnh vực. Khi đã trao quyền tự chủ gắn với tự chịu trách nhiệm cho mỗi nhà trường, thì cần dứt khoát trao quyền để nhà trường, giáo viên được tự chủ về tổ chức triển khai nhiệm vụ chuyên môn trong năm học, trong lựa chọn phương pháp giảng dạy, phương thức để giáo dục học sinh, trong tuyển dụng, phân bổ nguồn lực tổ chức hoạt động giáo dục. Khi đó, mỗi nhà trường mới có điều kiện phát huy thế mạnh, đặc thù riêng có, gắn kết với nhu cầu thực tiễn địa phương, tạo ra môi trường giáo dục năng động hơn, phù hợp với mục tiêu giáo dục học sinh. Giáo viên được khuyến khích sáng tạo, chủ động trong thực hiện nhiệm vụ, trao quyền để mạnh dạn đổi mới phương pháp; học sinh được có điều kiện và môi trường để “nhúng mình” phát triển năng lực, phẩm chất, khuyến khích sáng tạo…
Tự chủ không thể đồng phục hóa
Hiệu trưởng một trường tiểu học tại TP.HCM bày tỏ: Hiện nay, các cơ sở giáo dục mới chỉ được tự chủ trong tổ chức thực hiện chương trình, còn lại tự chủ vẫn bị ràng buộc bởi nhiều yếu tố. Phụ huynh, xã hội can thiệp quá sâu vào công tác tổ chức giáo dục và đào tạo của trường dẫn dến nhà trường gặp khó trong tổ chức hoạt động giáo dục. Trong nhiều trường hợp, cấp trên không làm rõ để dư luận hiểu mà lại “chạy theo dư luận” khiến nhà trường đã khó càng thêm khó.
Một hiệu trưởng khác lại tâm tư: Tự chủ giáo dục sẽ rất khó trọn vẹn khi đến việc thiết kế thời khóa biểu trong tuần cũng đang bị đồng phục hóa. Nhà trường rất khó để tổ chức thực hiện nhiệm vụ giáo dục một cách phù hợp, sáng tạo nhất.
Trong thực hiện hoạt động giáo dục, có nhiều nội dung sẽ không thể có “mẫu số chung” mà cần trao quyền tự chủ để nhà trường thỏa thuận với phụ huynh học sinh, đưa ra phương án phù hợp nhất với đại đa số phụ huynh, học sinh nhà trường. Có như vậy mới tạo đột phá về không gian mới cho mỗi nhà trường phát triển giáo dục và đào tạo.
Nhớ lại câu chuyện cách đây vài năm, một trường THPT tại TP.HCM bị “tuýp còi” khi đưa văn hóa truyền thống vào giảng dạy miễn phí cho học sinh thông qua việc xây dựng bài bản chương trình, giáo trình, mời giảng viên đại học đứng lớp. Nội dung giáo dục được đưa vào thời lượng buổi 2, không để kiểm tra đánh giá học sinh. Hiệu trưởng nhà trường kể, cấp trên tuýp còi với lý do nhà trường “vượt rào” đưa nội dung giáo dục không có trong chương trình vào để giáo dục, giảng dạy cho học sinh. Mà quên rằng nhà trường được phân cấp, phân quyền, tự chủ trong thực hiện nhiệm vụ giáo dục.
Theo các hiệu trưởng, khi đã trao quyền tự chủ gắn với tự chịu trách nhiệm thì cần thiết để nhà trường được làm giáo dục phù hợp với đặc thù của trường. Điều nhà quản lý cần làm đó là xây dựng được cơ chế giám sát, kiểm tra, cơ chế để nhà trường giải trình, minh bạch với những quyết sách của nhà trường. Điều quan trọng là nhà quản lý phải thay đổi tư duy “đồng phục” khi trao quyền tự chủ cho nhà trường bởi mỗi trường sẽ có một đặc thù riêng, không trường nào giống trường nào, vì thế sự đồng phục trong tổ chức hoạt động giáo dục sẽ đặt nhiều trường vào thế khó…
Giang Quân
Bình luận (0)