Thuốc điều trị đái tháo đường gia truyền: Tác dụng phụ thành… thuốc độc

Nhiều bệnh nhân muốn nhanh chóng khỏi bệnh đã tự ý sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường (ĐTĐ) cấp tốc. Hậu quả bệnh không những không thuyên giảm mà còn gây ra nhiều biến chứng nặng nề, thậm chí dẫn đến tử vong.

BS BV ĐH Y Dược thăm khám cho bệnh nhân sử dụng thuốc đái tháo đường không rõ nguồn gốc. Ảnh: BVCC

Theo thống kê, từ cuối 2018 đến nay, Khoa Nội tổng hợp BV ĐH Y Dược TP.HCM đã điều trị cấp cứu cho hơn 10 trường hợp nhiễm acid lactic do sử dụng thuốc điều trị bệnh ĐTĐ không rõ nguồn gốc. Thuốc này chứa phenformin (một chất bị cấm lưu hành từ lâu do khả năng gây toan máu bởi acid lactic với tỷ lệ tử vong lên đến 50%).

Trong những trường hợp trên, nguy kịch nhất là bệnh nhân nữ Đ.T.M, (65 tuổi, ngụ Q.Thủ Đức, TP.HCM). Bà M., cho biết, đang theo dõi và điều trị ĐTĐ tại BV địa phương. Hai tháng trước, nghe người quen mách bảo về loại thuốc gia truyền kiểm soát đường huyết cấp tốc, bà M. đã ngưng theo dõi bệnh và chuyển sang dùng loại thuốc không rõ nguồn gốc có dạng viên với nhiều màu sắc. Sau một thời gian dùng thuốc, bà thường xuyên thấy mệt, ăn uống kém, sức khỏe ngày càng suy giảm. Khi bà M. rơi vào tình trạng nguy kịch, người nhà đã đưa đến BV ĐH Y Dược cấp cứu. Tại đây, bà được chẩn đoán suy hô hấp, tụt huyết áp, toan máu nặng, chỉ số acid lactic trong máu tăng rất cao. Các BS đã tiến hành hội chẩn và phối hợp liên chuyên khoa cấp cứu, hồi sức tích cực, lọc máu để loại bỏ bớt acid lactic ra khỏi cơ thể, giành lại sự sống cho bệnh nhân. Sau hơn 10 ngày điều trị và chăm sóc tích cực, bệnh nhân đã dần hồi phục và được xuất viện. Sau 3 lần tái khám, bệnh nhân đã khỏe lại và tiếp tục duy trì theo dõi, kiểm soát tình trạng ĐTĐ.

BS.CKI Trần Minh Triết – Khoa Nội tổng hợp, BV ĐH Y Dược, người trực tiếp điều trị cho bệnh nhân M. – cho biết, các y BS của Khoa Cấp cứu, Khoa Hồi sức tích cực và Khoa Nội tổng hợp BV đã cùng phối hợp, nỗ lực tối đa để giành lại sự sống cho bệnh nhân. Tuy nhiên không phải trường hợp nào cũng có thể thành công như vậy. Đối với những trường hợp dùng thuốc quá lâu, đến BV quá muộn không được cấp cứu kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Điều đáng nói là sau khi tìm hiểu quá trình khám bệnh tại địa phương, BS ghi nhận bệnh nhân M. đang được điều trị và kiểm soát ĐTĐ rất tốt, nhưng lại bỏ việc điều trị, sử dụng thuốc không theo hướng dẫn của BS làm cho bản thân rơi vào tình cảnh tiền mất tật mang.

Theo chia sẻ của các chuyên gia, phenformin được phát hiện vào năm 1957 dùng để điều trị ĐTĐ. Tuy nhiên trong quá trình theo dõi, người ta nhận thấy phenformin mặc dù giúp kiểm soát đường huyết nhưng lại gây ra tác dụng phụ cực kỳ nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng, dẫn đến tử vong, đó chính là nhiễm acid lactic. Chính vì vậy, vào những năm 1970, phenformin dần bị hạn chế sử dụng, và bị cấm lưu hành ở Mỹ cũng như các nước khác vào tháng 11-1978. Mặc dù vậy, tại Việt Nam cũng như một vài nước châu Á, phenformin vẫn lén lút được sản xuất và lưu hành dưới dạng thuốc cặp điều trị ĐTĐ.

TS.BS Trần Quang Nam – Trưởng khoa Nội tổng hợp BV ĐH Y Dược – khuyến cáo: “ĐTĐ là một bệnh lý mạn tính ngày một gia tăng, gây ra nhiều biến chứng. Loại bệnh này hoàn toàn có thể kiểm soát và ngăn ngừa được biến chứng nếu người bệnh tuân thủ điều trị, theo dõi định kỳ. Người bệnh tuyệt đối không nên nghe theo lời khuyên của những người không có chuyên môn, hay tin những lời quảng cáo trên internet, sử dụng các loại thuốc không rõ nguồn gốc, bỏ điều trị, làm cho các biến chứng ngày càng nặng nề và có thể nhiễm lactic nguy hiểm chết người. Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng và tập luyện thể lực hợp lý kết hợp với việc dùng thuốc và theo dõi định kỳ tại các cơ sở y tế sẽ giúp người bệnh ĐTĐ kiểm soát tốt đường huyết, ngăn ngừa biến chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống…”.

Các chuyên gia y tế cho biết, vấn đề sử dụng phenformin để sản xuất thuốc điều trị ĐTĐ ngày càng trở nên phức tạp và khó kiểm soát. Các loại thuốc điều trị ĐTĐ có chứa phenformin được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau: dạng viên thuốc gia truyền, thuốc tễ, tiểu đường hoàn, viên tiểu đường… Vì vậy trong khoảng thời gian gần đây BV ĐH Y Dược tiếp nhận ngày càng nhiều các trường hợp nhiễm acid lactid do sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ không rõ nguồn gốc (thường là có chứa phenformin). Nhiễm toan lactic do phenformin trên người bệnh ĐTĐ giai đoạn đầu thường biểu hiện mệt mỏi, ăn kém, yếu cơ, khi tình trạng nặng sẽ có biểu hiện thở nhanh, tim đập nhanh, tụt huyết áp, rối loạn tri giác và suy hô hấp. Chẩn đoán xác định nhiễm toan lactic dựa trên các triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm máu phát hiện tình trạng toan máu cùng với nồng độ acid lactic tăng cao. Đây là một biến chứng nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng và dẫn đến tử vong, cần được điều trị tại Khoa Hồi sức tích cực.

Hoài Thương