Tiếng kẻng làng đưa trò quê lên phố

Chúng tôi về làng Hải Lam khi năm học mới vừa bắt đầu. Trên con đường cấp phối, những làn bụi đất vẫn cuốn tung sau mỗi vòng quay của bánh xe do cả ba tháng trời vùng đất khô cằn này chưa hứng được giọt mưa nào. Khung cảnh khô khốc của cánh đồng, con đường và sự héo hắt của cây cối dường như đối lập hẳn với nét mặt rạng ngời của lũ học sinh tinh tươm trong trang phục áo trắng quần xanh đến lớp những ngày đầu năm học. “Lũ học trò Hải Lam ham học như rứa là nhờ tiếng kẻng hiếu học của bác Thông đấy”, cụ Nguyễn Thị Thứ (60 tuổi) đang móm mém nhai trầu bên kia cánh cổng tre hồ hởi khoe.

Hải Lam vốn là làng dân cư kinh tế mới, cuộc sống của người dân vì thế còn gặp vô vàn khó khăn. Cha mẹ vất vả dẫn đến đối tượng chịu thiệt thòi nhiều nhất là trẻ em. Thương trẻ con ở nông thôn vốn chịu nhiều thua thiệt so với con em thành thị, lại không có thời gian để học bài nên cách đây 10 năm, sau nhiều đêm suy nghĩ, ông Thông bàn với bà con muốn được nhắc nhở các cháu học bài bằng cách đánh kẻng. Lúc bấy giờ, không ít người bảo ông bị hâm. Nghĩ là làm! Ông Thông cất công tìm mua một vỏ bom bằng sắt mang về đặt ở vườn nhà mình. Rồi tiếp đó ông đến từng nhà phổ biến kế hoạch “tiếng kẻng” cho trẻ con nghe, khi hồi kẻng vang lên (6 tiếng) lúc 19h hàng ngày (trừ thứ bảy, chủ nhật), tất cả học sinh phải tự giác ngồi vào bàn để học… Hôm đánh hồi kẻng hiếu học đầu tiên, ông hồi hộp chờ đợi rồi đi từng nhà lén nhìn qua cửa sổ xem hiệu quả. Ông trở về buông tiếng thở dài buồn bã, suốt cả buổi tối chỉ vỏn vẹn có vài ba đứa trẻ tuân thủ “hiệu lệnh”. Hôm sau và hôm sau nữa, ông kiên trì đi kiểm tra, giải thích và động viên phụ huynh, học sinh. Dần dà mọi người hiểu được ý nguyện của ông nên khuyên con cháu chăm ngoan hơn.

Ông Thông bảo, muốn các cháu học tốt trước hết phải lấy con mình làm gương. Hiểu nỗi lòng của cha, bốn người con của ông đều đỗ đại học, cao đẳng, có công ăn việc làm ổn định, gia đình đề huề. “Đó là cách nêu gương cụ thể và có hiệu quả nhất”, ông Thông bộc bạch.

Gần 10 năm ròng rã, tiếng kẻng của gã Thông “gàn” cứ đều đặn cất lên mỗi tối đã trở nên quen thuộc trong kí ức bao lớp học trò Hải Lam. Còn nhớ vào cuối năm 2004, đang lúc giữa mùa đông, một tối đang dò dẫm đi đánh kẻng, khi tiếng kẻng cuối cùng cất lên ông ngã quỵ xuống vườn. Hàng xóm thấy con vào học bài lâu rồi mà chưa thấy ông sang kiểm tra nên đi tìm và đã phát hiện ông bất tỉnh bên chiếc kẻng nên đưa vào bệnh viện điều trị. Căn bệnh thoái hóa cột sống đã bắt ông nằm thiếp trên giường suốt nhiều ngày liền. “Mấy ngày đó tui cứ như người mất hồn, chân tay rối rắm. Đúng vào dịp ấy bà nó (vợ ông) đang đi chữa bệnh ở Sài Gòn nên không ai đánh kẻng thay tui. Nghe tin bệnh viện cho về nhà điều trị tui mừng rơi nước mắt. Dù lưng vẫn còn đau nhưng hễ đến 19 giờ là tui lại cố ngồi dậy, dò dẫm ra vườn đánh kẻng”, ông Thông nói.

Trong những ngày nằm viện, cứ nghĩ đến một ngày khi không còn sức khỏe để tiếp tục đánh kẻng nữa thì lớp trẻ lại lơ là chuyện học lòng ông gợn buồn. Ông nảy ra ý nghĩ, muốn cho con trẻ có thời gian học bài, điều quan trọng phải làm là khắc phục cuộc sống còn nhiều khó khăn của người dân quê mình. Sau hôm đó, trong vai trò một trưởng thôn, ông quyết định phát động phong trào thi đua lao động sản xuất, gắn với các hoạt động văn hóa, văn nghệ; xây dựng mô hình dân số và phát triển nhằm hạn chế sinh con thứ 3 để nâng cao chất lượng cuộc sống. Ông phát động phong trào nhà nhà thi đua rèn luyện đạo đức, người người tham gia bảo vệ trật tự trị an; đặc biệt là chống nạn bạo hành gia đình. Rồi ông thành lập các tổ hòa giải, nhân dân tự quản, thanh niên tự quản… Không bao lâu sau, cả thôn Hải Lam đã đi vào nề nếp và trở thành thôn điển hình của huyện Gio Linh và là một trong những địa phương đầu tiên được công nhận thôn văn hóa ở Quảng Trị.

Linh Hải được coi là xã khó khăn nhất của huyện Gio Linh những năm của thập kỷ 90, thế kỷ trước. Điều đó một mặt do hậu quả của cuộc chiến tranh tàn khốc để lại, mặt khác vùng đất này mới được hồi sinh. Toàn xã có gần 600 hộ dân nhưng có đến 30% hộ nghèo. Do vậy, điều kiện học hành của con em ở đây khó khăn gấp nhiều lần so với các vùng quê khác. Những năm 1990, đa số trẻ con học hết bậc tiểu học và trung học cơ sở đã phải sớm bỏ học theo ba mẹ cuốc cày, hoặc lên đồi rà tìm phế liệu chiến tranh với hiểm nguy luôn rình rập. Số ít những đứa trẻ làng có ý chí theo học cũng chỉ học để biết chữ vì hầu hết các bậc phụ huynh không nhận thức được tầm quan trọng của việc học. Nói đúng hơn, những người nông dân quanh năm tay lấm chân bùn mải lo quần quật kiếm cái ăn giữa ruộng đồng đã quá vất vả nên không còn thời gian nghĩ đến chuyện lo cho con trẻ học hành để có một tương lai tươi sáng hơn.

Từ ngày ông Thông khởi xướng phong trào học tập bằng tiếng kẻng, cùng với nhiều phong trào khác, nếp nghĩ, cách làm của người dân ở vùng quê này đã có những thay đổi lớn. Mỗi năm, gia đình nào cũng tự nguyện đóng góp vào Quỹ khuyến học của thôn, xã, đồng thời đóng góp ngày công cùng với Nhà nước xây dựng nên 2 trường tiểu học, 4 khu mẫu giáo. Với phong trào say mê học tập, đến nay các giáo viên cùng các bậc phụ huynh đã chung tay góp sức xây dựng toàn bộ trường học, lớp mẫu giáo trên địa bàn xã đạt chuẩn quốc gia; con em ở độ tuổi đến trường đạt 100%.

Ngoài việc đánh kẻng, ông Thông lập hẳn một cuốn sổ theo dõi việc học và kết quả của con em trong thôn để có phương pháp động viên kịp thời. Ông bảo, việc ông làm ít tốn công nhưng mang lại hiệu quả bất ngờ. Qua 10 năm “nương” vào tiếng kẻng đã có hàng trăm học sinh ở đây đạt thành tích tiên tiến và xuất sắc trong học tập; trong đó, có tới 15 em đạt giải qua các kỳ thi cấp huyện, tỉnh. Ngoài ra, đến nay đã có gần 50 em thi đỗ vào các trường đại học, cao đẳng; trong đó gần 30 em đã ra trường và có việc làm ổn định.

Chia tay miền quê nghèo Hải Lam, ông Thông hồ hởi khoe với chúng tôi, với những nỗ lực của con em Hải Lam, vào năm học mới này, Phòng Giáo dục huyện Gio Linh đã dành tặng một chiếc trống thay cái kẻng làng để làm “đồng hồ hiếu học” cho con em trong thôn. “Tinh thần tiếng trống hiếu học của Hải Lam sẽ vang xa không kém trống trận Gio An một thời đi vào lịch sử đâu đấy nhé”, ông Thông cười mãn nguyện.