Tiết học có nhiều… ánh trăng

Tiết dạy bài Ánh trăng (thơ Nguyễn Duy) của cô giáo Mai Thị Hoa (Trường THCS Cửu Long) là một trong những tiết dạy thành công trong hội thi GV giỏi Chu Văn An, được đồng nghiệp các trường đánh giá cao.

Nhiều GV cho rằng cái khó của bài thơ là nằm ở phần chủ đề tư tưởng. Qua lời tâm sự với ánh trăng, nhà thơ muốn gửi gắm chiều sâu tư tưởng mà chỉ đến khi mổ xẻ thật hoàn thiện các hình ảnh, chi tiết trong từng khổ thơ mới giải mã được “đáp số bí ẩn” đó. Thơ Nguyễn Duy – như nhiều người nhận xét – rất khó gần với học sinh (HS) THCS vì nặng tính chính luận. Tuy nhiên hình ảnh ánh trăng là đề tài không hề mới mẻ trong thơ ca hiện đại và cổ điển. Để giúp các em HS đến gần với một tác phẩm hay và cảm nhận được những giá trị nội dung cũng như nghệ thuật của nó là một con đường gian nan của người thầy. Dạy bài thơ Ánh trăng là cô Mai Thị Hoa đang đi trên con đường gian nan đó. Sau khi kiểm tra bài cũ, GV đã mở cánh cửa văn chương để đi đến tác phẩm cụ thể bằng “chiếc cầu nối” tự nhiên qua lời dẫn dắt ngắn gọn nhưng vừa đủ ý: “Trăng luôn là đề tài gợi cảm hứng cho các nhà thơ sáng tác. Trăng muôn đời gắn bó với cuộc sống con người. Nó mang lại niềm vui sự bình yên và cả sự suy ngẫm trong tâm hồn con người. Trăng bước vào trang thơ với mỗi vẻ khác nhau. Vậy ánh trăng của nhà thơ Nguyễn Duy thì như thế nào?”. Tuy SGK đã nêu đầy đủ những thông tin về tác giả nhưng qua phần chiếu hình ảnh nhà thơ và phần trình bày những nét cơ bản về cuộc đời tác giả, các em HS đã thâu tóm được một cách súc tích những kiến thức cần nắm ở phần mở đầu bài học. Một “khám phá” nữa đến với lớp học khi các em được xem “hình hài” cụ thể của tập thơ Ánh trăng qua giới thiệu của cô giáo. Qua đó GV có cơ hội củng cố kiến thức lớp dưới qua một tác phẩm thơ Nguyễn Duy (Tre Việt Nam) mà các em đã học. Mang dáng dấp của một câu chuyện nhỏ và ngay cả lời tâm tình của nhà thơ cũng đi theo tuần tự thời gian, nên bài thơ đã được GV “cắt ngang” để cảm nhận theo từng khổ. Nhưng phải đến khổ thơ thứ 5, khi GV đưa ra câu thơ “Thình lình đèn điện tắt” thì “chiếc chìa khóa” của cánh cửa thi phẩm mới giúp các em phát hiện được bước ngoặt của thời gian thông qua một tình huống bất ngờ. Bằng các câu hỏi phát hiện, cô Hoa đã cho các em HS khám phá ra những vẻ riêng của vầng trăng trong kỷ niệm và vầng trăng của hiện tại. Chính từ cái vẻ riêng đó mà nhà thơ đã có dịp ngồi “đối thoại” với chính mình và chiêm nghiệm với cuộc đời. Thái độ dưng dửng, vô tình với quá khứ đã đẩy câu chuyện thơ vào một tình huống mới. Dù con người “bạc đãi” với quá khứ, với kỷ niệm nhưng ánh trăng muôn đời vẫn tròn đầy, ân tình viên mãn. Quá khứ đẹp chẳng bao giờ phai mờ, sự bao dung nghĩa tình chung thủy vẫn trong sáng vô tư. Chính sự bao dung rộng mở đó đã làm cho con người nhận ra lỗi lầm của mình, ân hận xót xa và tự biết điều chỉnh lại cách sống bản thân. Đây chính là “điểm nhấn” của bài thơ mà Nguyễn Duy muốn đưa ra thông điệp để hướng con người biết quý trọng hơn nghĩa tình và lòng khoan dung trong cuộc sống.

Thành công của GV không chỉ cung cấp cho HS những kiến thức cơ bản về một tác phẩm văn học mà còn giúp các em tìm ra cách tiếp cận tác phẩm thông qua phương thức biểu đạt, thể loại và bố cục tác phẩm bên cạnh ngôn ngữ, hình ảnh, chi tiết trong từng câu thơ. Không lạm dụng nhiều file hình, GV đã biết tiết chế một số hình ảnh ánh trăng để minh họa cho từng khổ thơ giúp người học có thêm tư duy về kiến thức, thị giác hóa những chi tiết không thể nói được bằng lời. Xen vào hệ thống câu hỏi được “định vị” trong giáo án, phần thảo luận của HS tuy không nhiều (2 phút) nhưng đã làm thay đổi không khí cho một tiết học bộ môn văn. Phần thảo luận này được đánh giá là đưa ra đúng lúc, đúng chỗ vì yêu cầu đòi hỏi cao hơn nhưng không hề quá khó hoặc là sự đánh đố vì GV biết đặt câu hỏi gợi mở (dạng đưa ra một ý kiến rồi yêu cầu các nhóm đánh giá, bình luận đúng sai) không ngoài mục đích khuấy động tinh thần học tập sôi nổi và năng động hơn. Ba bài hát (Ánh trăng, Thằng Cuội, Úp lá khoai), 2 đoạn video clip về anh bộ đội thời kháng chiến và đặc biệt là sơ đồ tóm lược trình tự câu chuyện (theo dạng bản đồ tư duy) đã làm cho các em HS cảm nhận được cả chiều sâu lẫn bề rộng của một bài thơ 5 chữ gọn gàng nhưng giàu sức lan tỏa vào mỗi tâm hồn. Đó cũng là “ánh trăng kiến thức” mà các em HS lớp 9A2 nhìn thấy được qua một tiết dạy theo hướng đổi mới phương pháp của Trường THCS Cửu Long.

Bài, ảnh: Nguyễn Hoàng Anh