Tiêu chí nào để viết SGK mới?

Theo bà Sally Griffin, Giám đốc cao cấp về giáo dục vùng Cornwall (Anh quốc), tháng 3-2013, Bộ Giáo dục Anh giới thiệu chương trình giáo dục quốc gia được thực hiện ở tất cả các trường tiểu học và trung học từ tháng 9-2014. Theo đó, chương trình giáo dục mới của Anh là tập trung vào sự trải nghiệm của học sinh; Bộ Giáo dục cung cấp một khung nội dung bắt buộc và phần cho các trường tự sáng tạo; giáo viên đóng vai trò chủ đạo tổ chức các hoạt động trải nghiệm của học sinh; một chương trình tốt phải có một khung về nội dung để có thể tạo ra được một đội ngũ chuyên gia cho thị trường lao động. Cùng với chương trình giáo dục mới thì hệ thống văn bằng của Anh cũng mới từ năm 2016 và các bài thi cũng bắt buộc mới. Tuy nhiên, trước băn khoăn của một đại biểu Việt Nam về SGK mới và SGK cũ có gì khác nhau, có gì hấp dẫn, bà Andrea Carr, Giám đốc điều hành Công ty Xuất bản, viết sách Rising Stars and Hodder Primary (Anh quốc) cho biết SGK mới có điểm hấp dẫn đó là có SGK số, có các phần mềm hỗ trợ trong lớp học, có các phương thức tiếp cận làm cho quy trình biên soạn và SGK mới sống động hơn. Nhưng SGK cũ cũng không lỗi thời, kiến thức của nó hoàn toàn có giá trị. Do đó, theo bà Andrea, SGK mới là sự tiến hóa, không phải thay đổi so với SGK cũ. Sang thế kỷ 21, các cuốn sách cần tập trung vào người học hơn không phải chỉ nội dung. Cuốn sách sẽ có nhiều câu hỏi hơn, sống động hơn, học sinh nghĩ nhiều hơn. Đó là điều mà bên Anh quốc gọi là học tập tăng cường.

Phát biểu khai mạc tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển cho biết, trong Đề án đổi mới chương trình, SGK sau 2015 có 2 điểm mới. Thứ nhất là chuyển từ chú trọng phát triển nội dung sang chú trọng phát triển năng lực người học. Thứ hai là một chương trình, nhiều bộ SGK. Chính vì vậy mà nhiều người băn khoăn SGK mới sẽ được soạn theo tiêu chí nào? Về quyền lựa chọn SGK, bà Andrea chia sẻ ở Anh, giáo viên chính là chuyên gia và người nắm được rõ nhất nhu cầu của học sinh. Do vậy quyết định lựa chọn SGK nào là tùy thuộc vào giáo viên và các trường học. Việc xây dựng tài liệu, SGK cũng theo xu hướng dành nhiều “khoảng trống” để giáo viên và các trường có thể bổ sung, điều chỉnh các nội dung phù hợp với mục tiêu giáo dục của mình. Cũng chính vì vai trò của giáo viên trong việc lựa chọn SGK như vậy nên theo bà Andrea, ở Anh, các nhà xuất bản (NXB) luôn lắng nghe và coi trọng ý kiến góp ý, nhận xét của giáo viên về SGK chứ không phải là một bộ, ngành nào đó. Liên quan đến quy trình biên soạn SGK ở Anh, bà Andrea Carr cho biết ở Anh không có ban thẩm định quốc gia về SGK. Bộ Giáo dục Anh đưa ra các tiêu chí, các NXB căn cứ vào đó để biên soạn và phát hành SGK. SGK của NXB nào được các giáo viên, các trường lựa chọn nhiều thì bán được. Bà Andrea cũng cho biết Bộ Giáo dục không tham gia gì vào quy trình biên soạn và xuất bản SGK mà chỉ hướng dẫn bằng các tiêu chí để những cuốn SGK được biên soạn đảm bảo chất lượng. Tuy nhiên, trao đổi với Giáo dục TP.HCM, GS. Nghiêm Đình Vỳ, nguyên Phó trưởng ban Tuyên giáo Trung ương cho rằng nếu giao toàn quyền cho các NXB, cho các tổ chức cá nhân về viết SGK, xuất bản SGK thì ông e ở Việt Nam chưa có tổ chức, cá nhân nào có đủ năng lực để làm việc này.

Cho đến thời điểm hiện tại, Bộ GD-ĐT chưa công bố chương trình cũng như các tiêu chí để viết SGK. Tại hội thảo, GS.TS Nguyễn Đức Chính (ĐH Giáo dục, ĐH Quốc gia Hà Nội) đề xuất 5 tiêu chuẩn và 18 tiêu chí đánh giá SGK mới của Việt Nam. Các tiêu chuẩn gồm: Tuân thủ Hiến pháp, pháp luật với 2 tiêu chí SGK không vi phạm quy định tại Hiến pháp 2013, Luật Giáo dục và các văn bản luật khác có liên quan, SGK tuân thủ chương trình giáo dục phổ thông; Cung cấp nội dung kiến thức với 5 tiêu chí, trong đó chú ý nhất là đảm bảo đồng bộ và phù hợp mục tiêu chương trình, lựa chọn và tổ chức nội dung đảm bảo yêu cầu thống nhất giữa tích hợp và phân hóa; Hỗ trợ phương pháp dạy, học và đánh giá kết quả học tập của học sinh; cấu trúc văn bản SGK; tiêu chuẩn cuối cùng là trình bày SGK. Từ các tiêu chuẩn, tiêu chí đưa ra, GS. Nguyễn Đức Chính cho biết quy trình biên soạn SGK áp dụng bắt buộc đối với các tổ chức, cá nhân biên soạn gồm 3 bước: Dự thảo và thử nghiệm SGK theo chương trình giáo dục phổ thông, Hội đồng quốc gia thẩm định, phê duyệt bản thảo sạch để in. Từ quy trình đó, Bộ GD-ĐT tổ chức việc biên soạn SGK theo 8 nội dung. GS. Đinh Quang Báo, Ủy viên Hội đồng Quốc gia giáo dục và phát triển nhân lực cũng cho hay cấu trúc văn bản của SGK sẽ bao gồm các thành tố như có nội dung giới thiệu vai trò, vị trí môn học, phương pháp nghiên cứu môn học, các kỹ năng chuyên biệt và năng lực chung, liên hệ kiến thức môn học với các môn học khác; có nội dung hướng dẫn học sinh học; có nội dung hướng dẫn tổ chức học sinh học tích cực và phát triển năng lực bằng việc hoàn thành các hoạt động tích hợp, vận dụng kiến thức, kỹ năng để giải quyết các vấn đề; có bảng giải thích thuật ngữ…

Bài, ảnh: Nghiêm Huê