Tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ em đang gia tăng nhanh chóng và trở thành vấn đề y tế nghiêm trọng. Không chỉ dừng ở hình thể nặng nề, béo phì còn được giới chuyên môn đánh giá là một bệnh mạn tính, với nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được can thiệp kịp thời.
ThS.BS Ngô Thị Mai Phương, Phòng khám Nhi và Tiêm ngừa Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, nhấn mạnh: “Béo phì ở trẻ em cần được nhìn nhận như một bệnh lý chứ không chỉ là ngoại hình. Nếu không điều trị sớm, trẻ sẽ phải đối mặt với những hệ lụy sức khỏe và tâm lý kéo dài đến tuổi trưởng thành”.
Báo động từ con số thực tế
Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2022 có tới 390 triệu trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi 5-19 bị thừa cân hoặc béo phì. Đây là xu hướng chung toàn cầu, phản ánh sự thay đổi lối sống, thói quen ăn uống và môi trường sinh hoạt ngày nay.
Tại Việt Nam, tình hình cũng đáng lo ngại. Tổng điều tra dinh dưỡng toàn quốc 2019-2020 của Viện Dinh dưỡng quốc gia cho thấy tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì đã tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19,0% năm 2020 – tức gấp hơn hai lần chỉ trong một thập kỷ. Đặc biệt, tỷ lệ này cao hơn rõ rệt tại các thành phố lớn, nơi trẻ em tiếp xúc sớm với thức ăn nhanh và lối sống ít vận động.
Béo phì hình thành khi năng lượng nạp vào vượt quá năng lượng tiêu hao. Tuy nhiên, theo bác sĩ Mai Phương, nguyên nhân không chỉ dừng ở chuyện “ăn nhiều, ít vận động” mà xuất phát từ nhiều yếu tố liên quan.
Trước hết, lối sống tĩnh tại là vấn đề lớn. Trẻ em ngày nay dành nhiều giờ cho việc học trên bàn, dùng điện thoại, máy tính, trong khi thời gian hoạt động thể chất lại ít đi. Cùng với đó, chế độ ăn giàu năng lượng như nhiều đồ ngọt, thức ăn nhanh, nước ngọt có gas càng khiến cơ thể dễ tích tụ mỡ.
Bên cạnh yếu tố lối sống, gia đình cũng đóng vai trò quan trọng. Trẻ có cha mẹ béo phì thường có nguy cơ cao hơn, vừa do gen di truyền, vừa do môi trường ăn uống không lành mạnh. Ngoài ra, những áp lực tâm lý, căng thẳng trong học tập hay rối loạn giấc ngủ cũng làm thay đổi hành vi ăn uống, dẫn tới tình trạng thừa cân.
Trong một số ít trường hợp, béo phì có thể liên quan đến bệnh lý nội tiết hoặc yếu tố di truyền, như hội chứng Prader-Willi, rối loạn hormone tuyến giáp, tăng sản thượng thận bẩm sinh… Đây là những nguyên nhân hiếm gặp nhưng bác sĩ khuyến cáo cần được thăm khám để loại trừ.
Béo phì không chỉ là chuyện hình thể. Theo bác sĩ Mai Phương, trẻ béo phì dễ gặp nhiều bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường type 2, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp. Gan nhiễm mỡ không do rượu, rối loạn hô hấp khi ngủ, hen phế quản nặng lên cũng là những biến chứng thường gặp.
Về hệ cơ xương khớp, tình trạng thừa cân kéo dài gây áp lực lên đầu gối, dễ dẫn đến đau khớp hoặc trượt chỏm xương đùi. Không ít trường hợp trẻ dậy thì sớm, bé gái rối loạn kinh nguyệt, trong khi bé trai bị giảm testosterone.
Hệ lụy tâm lý cũng không kém phần nghiêm trọng. Trẻ thường xuyên cảm thấy tự ti, giảm lòng tự trọng, thậm chí rơi vào trầm cảm. Không ít em bị kỳ thị, bắt nạt học đường, dẫn đến thu mình hoặc rối loạn ăn uống. “Béo phì không chỉ là chuyện cân nặng, nó ảnh hưởng đến cách trẻ nhìn nhận chính mình và cả cách xã hội đối xử với trẻ”, bác sĩ Mai Phương chia sẻ.
Đặc biệt, một khi đã béo phì từ nhỏ, khả năng trở thành người lớn béo phì là rất cao. Điều này kéo theo nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư và nhiều bệnh lý mạn tính khác ở tuổi trưởng thành.
Với trẻ em, mục tiêu điều trị béo phì không phải là giảm cân cấp tốc, mà là giúp trẻ đạt và duy trì sức khỏe tối ưu. “Trẻ vẫn còn trong giai đoạn phát triển, do đó việc duy trì cân nặng ổn định để chiều cao bắt kịp thường quan trọng hơn là giảm cân nhanh chóng”, bác sĩ Mai Phương giải thích.
Nền tảng của điều trị là điều chỉnh lối sống. Trẻ cần có chế độ ăn uống lành mạnh: tăng rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế tối đa đồ ngọt, thức ăn nhanh, đồ chiên rán. Hoạt động thể chất cũng cần được khuyến khích, ít nhất 60 phút mỗi ngày với các môn thể thao, bơi lội, đạp xe hay đi bộ nhanh. Thời gian sử dụng thiết bị điện tử nên giới hạn dưới 2 giờ mỗi ngày.
Song song với đó là hỗ trợ tâm lý – xã hội. Trẻ cần được xây dựng hình ảnh bản thân tích cực, tránh kỳ thị. Sự thay đổi chỉ hiệu quả khi cả gia đình cùng tham gia: từ thói quen ăn uống, vận động cho tới cách nhìn nhận.
Trong trường hợp nặng, khi thay đổi lối sống không đủ, bác sĩ có thể cân nhắc điều trị bằng thuốc. Những năm gần đây, ngoài orlistat, các thuốc đồng vận thụ thể GLP-1 như liraglutide hay semaglutide được nghiên cứu nhiều. Năm 2020, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt liraglutide cho trẻ từ 12 tuổi trở lên bị béo phì. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được chỉ định và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ nội tiết nhi.
Cần sự phối hợp nhiều chuyên khoa
Điều trị béo phì ở trẻ em không thể chỉ dựa vào một hướng tiếp cận. Theo bác sĩ Mai Phương, cần có sự phối hợp của nhiều chuyên khoa: nhi khoa, nội tiết, dinh dưỡng, chỉnh hình, tim mạch…
Bác sĩ nhi đóng vai trò trung tâm trong việc đánh giá toàn diện – từ chỉ số BMI, vòng eo đến tầm soát các bệnh nền như đái tháo đường, rối loạn lipid, gan nhiễm mỡ, ngưng thở khi ngủ. Trên cơ sở đó, bác sĩ sẽ phân biệt béo phì do lối sống hay bệnh lý nội tiết, rồi lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa: chế độ ăn, vận động, tâm lý. Trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ cân nhắc thuốc hoặc can thiệp chuyên sâu, đồng thời theo dõi lâu dài để phòng ngừa tái phát.
“Điều trị thành công không chỉ nhờ bác sĩ mà cần sự đồng hành của gia đình và nhà trường. Trẻ phải được sống trong môi trường khuyến khích vận động, ăn uống lành mạnh, không bị kỳ thị”, bác sĩ Mai Phương nhấn mạnh.
Béo phì ở trẻ em là một bệnh mạn tính phức tạp, đòi hỏi sự can thiệp sớm và đa phương diện. Với trẻ béo phì mức độ nhẹ đến vừa, thay đổi lối sống là nền tảng. Với trường hợp nặng, có biến chứng, bác sĩ có thể chỉ định thêm thuốc song song với thay đổi lối sống.
“Điều quan trọng là chúng ta cần nhìn nhận béo phì như một bệnh lý để có giải pháp đúng. Nếu đồng hành cùng trẻ từ sớm, chúng ta hoàn toàn có thể giúp các em lớn lên khỏe mạnh, tự tin và hạnh phúc hơn”, bác sĩ Mai Phương chia sẻ.
Thương Nguyên
Bình luận (0)