Từ ngày 16-7 đến 28-7-2025 là giai đoạn đăng ký nguyện vọng xét tuyển đại học, một trong những thời điểm quan trọng nhất với hơn một triệu thí sinh cả nước. Với không ít sĩ tử, những ngày này đã trở thành chuỗi ngày căng thẳng, đầy áp lực, bởi chỉ cần một lựa chọn sai, tương lai có thể rẽ hướng ngoài mong đợi. Đặc biệt, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định bỏ kỳ xét tuyển sớm từ năm nay khiến mọi cơ hội trúng tuyển đều dồn vào đợt xét tuyển chung duy nhất, làm áp lực lên thí sinh tăng cao hơn bao giờ hết.
Không còn cảnh ghi nguyện vọng trên giấy, ngày nay thí sinh đăng ký nguyện vọng trực tuyến trên hệ thống của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Nhưng công nghệ hiện đại không làm giảm áp lực, trái lại còn tăng thêm căng thẳng khi các em buộc phải xác định nguyện vọng nào là ưu tiên cao nhất ngay từ thời điểm đăng ký. Quy chế hiện hành cho phép thí sinh đăng ký không giới hạn số nguyện vọng, nhưng thực tế mỗi thí sinh chỉ có thể trúng tuyển vào một nguyện vọng duy nhất – đó sẽ là nguyện vọng cao nhất đủ điều kiện trúng tuyển. Quyết định đặt nguyện vọng nào lên đầu tiên tức là thí sinh đã trao toàn bộ quyền lựa chọn cuối cùng của mình vào tay hệ thống lọc ảo chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Một khi kết quả trúng tuyển được hệ thống xác định sau quá trình lọc ảo, các em sẽ không thể thay đổi nguyện vọng của mình nữa.
Áp lực tâm lý lên thí sinh không chỉ là chuyện sắp xếp nguyện vọng. Đó là một chuỗi căng thẳng nối dài từ đầu năm cuối cấp: lo lắng về điểm số, hồi hộp trước kỳ thi tốt nghiệp THPT. Tâm trạng lo âu càng trở nên rõ nét hơn khi các em phải quyết định thứ tự ưu tiên giữa các ngành nghề, ngôi trường sẽ gắn bó suốt quãng đời đại học, thậm chí ảnh hưởng cả sự nghiệp sau này. Đặc biệt, lựa chọn này thường phải đưa ra ngay cả khi các em chưa biết chắc kết quả kỳ thi của mình ra sao hoặc liệu điều kiện tài chính gia đình có đáp ứng được nguyện vọng đó hay không. Nhiều thí sinh thừa nhận đã mất ăn mất ngủ trong những ngày đăng ký nguyện vọng, vì lo rằng chỉ cần một sơ suất nhỏ cũng có thể khiến các em đánh mất cơ hội vào ngành học mong muốn.
Thực tế, việc lựa chọn trường khi đã cầm trong tay giấy báo trúng tuyển rõ ràng nhẹ nhàng và chủ động hơn rất nhiều so với khi phải đăng ký nguyện vọng mà chưa biết mình có đỗ vào đâu. Trước đây, khi kỳ thi đại học còn tách riêng kỳ thi tốt nghiệp THPT, mỗi thí sinh thi vào trường nào sẽ được nhận giấy báo trúng tuyển từ trường đó. Nếu trúng tuyển nhiều trường, các em có quyền tự do lựa chọn, cân nhắc dựa trên hoàn cảnh cụ thể vào thời điểm nhập học. Nay, quyền tự do này không còn nữa. Thí sinh buộc phải “đánh cược” từ rất sớm, đặt hy vọng vào lựa chọn ưu tiên đầu tiên mà không thể thay đổi khi đã “chốt” danh sách.
Cơ chế tuyển sinh hiện nay đã giúp các trường đại học giảm thiểu đáng kể tình trạng “thí sinh ảo”: những thí sinh trúng tuyển nhưng không nhập học. Tuy nhiên, mặt trái là trách nhiệm loại bỏ thí sinh ảo (“lọc ảo”) nay lại đang được đặt lên vai chính các em, khiến áp lực tâm lý càng trở nên nặng nề. Thí sinh không chỉ cần học giỏi, mà còn phải có “chiến lược” rõ ràng khi đăng ký nguyện vọng. Nếu chọn ngành yêu thích nhưng có mức độ cạnh tranh quá cao, nguy cơ trượt hoàn toàn có thể xảy ra. Ngược lại, chọn ngành “an toàn” nhưng không thực sự yêu thích sẽ là một sự đánh đổi lớn cho tương lai. Thực tế, nhiều bạn trẻ đã phải chuyển ngành học hoặc thậm chí bỏ học ngay sau năm thứ nhất khi nhận ra mình đã lựa chọn sai. Đó là hệ quả đáng tiếc, thậm chí là mất mát lớn cho cả cá nhân và xã hội.
Một chính sách tuyển sinh đúng nghĩa cần đặt thí sinh làm trung tâm, tạo điều kiện để các em được quyền lựa chọn nhiều nhất có thể. Thế nhưng hiện nay, thí sinh đang bị đặt vào thế phải lựa chọn “đúng ngay từ đầu” với rất nhiều rủi ro và áp lực. Quyền tự quyết của các em đã bị hạn chế đáng kể, khi một phần quyết định tương lai vô tình được chuyển giao sang hệ thống kỹ thuật tự động. Nói cách khác, trách nhiệm “lọc ảo” lẽ ra thuộc về các nhà quản lý và cơ sở đào tạo nay lại bị đẩy sang cho thí sinh là một điều bất hợp lý. Các em đáng lẽ nên có quyền trúng tuyển vào nhiều trường và được tự do lựa chọn nơi học sau khi đã có đầy đủ thông tin về điểm số, ngành học, học phí… thay vì phải đánh cược cả tương lai từ quá sớm.
Ở nhiều quốc gia phát triển, tuyển sinh đại học hướng đến việc trao quyền lựa chọn thực sự vào tay thí sinh. Tại Mỹ, học sinh có thể nhận thư trúng tuyển từ nhiều trường khác nhau rồi mới quyết định nơi theo học. Tại Anh, hệ thống UCAS cũng cho phép thí sinh được cân nhắc kỹ càng trước khi đưa ra quyết định cuối cùng. Tựu trung, xu hướng quốc tế đang hướng tới sự lựa chọn chủ động của người học, giảm thiểu tối đa tình trạng đặt cược tương lai vào một thời điểm duy nhất.
Mùa tuyển sinh năm nay là cơ hội để chúng ta nhìn nhận lại một cách nghiêm túc về triết lý tuyển sinh đại học. Một hệ thống tuyển sinh đúng nghĩa không thể đặt quyền tự quyết hoàn toàn vào tay một thuật toán tự động, mà cần tạo điều kiện tối đa để thí sinh có cơ hội lựa chọn trường và ngành học phù hợp với bản thân mình. Đó là cách để hiện thực hóa công bằng giáo dục một cách thực chất nhất, là cách để mỗi người trẻ tìm thấy tương lai của chính mình bằng sự tự tin và tự chủ thực sự.
Nguyễn Thành Hưng
(Giảng viên, Thạc sĩ Chính sách công)
Bình luận (0)