Vai trò của hiệu trưởng trong việc đổi mới nhà trường

Để đổi mới căn bản sự nghiệp giáo dục, theo tôi phải đổi mới 3 lĩnh vực chính là: Tư duy giáo dục, tổ chức quản lý giáo dục và đầu tư giáo dục.Vì đây là những vấn đề căn bản, nếu không được đổi mới sẽ khó tạo nên sự ổn định và phát triển bền vững của ngành. Có5 yếu tố chính của hoạt động giáo dục là mục tiêu đào tạo, nội dung chương trình, phương pháp dạy học, cơ chế hoạt động và kiểm tra, đánh giá. Do đó, đổi mới toàn diện giáo dục là đổi mới đồng thời và đồng bộ các yếu tố nói trên. Cụ thể,mục tiêu đào tạo làđổi mới từ con người khoa bảng sang con người năng lực; nội dung chương trình: Đổi mới từ lý thuyết từ chương, phân hóa sang tích hợp, phục vụ cuộc sống thực tế; phương pháp dạy học: Đổi mới từ truyền thụ một chiều, áp đặt sang tương tác đa chiều, gợi mở, phát huy tính tích cực người học; cơ chế hoạt động:Đổi mới từ thiết chế dạy học số đông sang dạy học cá thể, từ hệ thống tổ chức lớp học lý thuyết sang thực hành, trải nghiệm; kiểm tra, đánh giá: Đổi mới từ bị đánh giá sang tự đánh giá, nâng cao vai trò đánh giá của giáo viên kết hợp với vai trò tự đánh giá của người học và gia đình phụ huynh…

Các yêu cầu đổi mới nhà trường

Thứ nhất, về nhận thức: Đổi mới giáo dục là tất yếu vì sự phát triển của xã hội, vì nhu cầu của cuộc sống và vì trách nhiệm của nhà trường. Giáo dục muốn đổi mới thành công, phải đổi mới căn bản, toàn diện mà trung tâm là đổi mới quản lý. Trong quản lý, trước hết là đổi mới tư duy, phải làm cho tập thể nhà trường đoàn kết, thống nhất ý chí… trên cơ sở ấy mà tích cực học tập, tự giác rèn luyện, nâng cao tinh thần trách nhiệm, mạnh dạn loại bỏ những hình thức giáo dục lạc hậu, chậm tiến và sáng tạo hiệu quả những giải pháp giáo dục phù hợp với từng nội dung giáo dục và với từng học sinh (HS). Hiệu trưởng (HT) phải nhận thức được rằng đổi mới giáo dục, đổi mới nhà trường và đổi mới bản thân mình để cống hiến tốt là một việc làm rất vinh quang nhưng không phải dễ dàng vì nề nếp, hệ thống quản lý chưa kịp đổi mới, thói quen cũ đang còn tồn tại rất nặng nề, tồn tại ngay trong bản thân của mỗi người. Đổi mới không phải dễ nhưng không phải không làm được, nếu có sự quyết tâm, tích cực học tập và biết liên kết các lực lượng, biết tôn trọng những thành quả đổi mới đạt được dù đó chỉ là bước đầu, là số ít.

Thứ hai, về tổ chức: Đối với HS phải tổ chức sĩ số ít, tối đa là theo qui định của điều lệ nhà trường. Cố gắng tổ chức HS học tập và hoạt động cả ngày trong trường (2 buổi/ngày). Tổ chức HS hoạt động, tích cực học tập thay vì thụ động học tập từ chương, sáo rỗng. Tùy theo cấp lớp, biên chế tất cả HS vào các đội, nhóm phù hợp, tạo điều kiện cho các em hoạt động, phát huy năng khiếu và rèn luyện nhân cách. Đối với thầy cô giáo: Cố gắng tổ chức giáo viên hoạt động cả ngày trong trường, có điều kiện vật chất tương đối để mọi người an tâm công tác. Môi trường làm việc của nhà trường là môi trường đặc trưng của nhà giáo, chan hòa, thân thiện, khoa học; đầy ắp tình người; nơi ngự trị của lẽ phải, của sự chân thành và trong sáng. Cố gắng tổ chức tốt cơ chế dân chủ từ sự vững mạnh của các đoàn thể đến chế độ và chất lượng hội họp, sự chân thành lắng nghe và chia sẻ giữa người quản lý và người bị quản lý. Đối với công tác quản lý nhà trường:Phải nâng nề nếp tổ chức kỷ luật của đơn vị thành văn hóa đơn vị, xác định hệ thống giá trị của đơn vị thành cảm xúc của từng thành viên nhà trường. Phải đưa công tác quản lý vào kế hoạch, phải xây dựng kế hoạch đơn vị vừa mang tính tích cực, vừa có tính khả thi. Quản lý kế hoạch là cách quản lý hiện đại, hiệu quả và phát huy tốt nhất dân chủ của đơn vị. Chú trọng đặc biệt đến công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ, giáo viên trong đơn vị vì cuộc sống luôn phát triển, yêu cầu đổi mới bao giờ cũng cao hơn năng lực hiện có của hệ thống đào tạo trước đây.

Thứ ba, về chuyên môn: Quán triệt tôn chỉ, mục đích nhà trường đào tạo con người năng lực, nhân ái và trách nhiệm; sức khỏe, thông minh, tự tin, năng động và biết tôn trọng; chuyên cần, chăm chỉ, trật tự, kỷ luật và vệ sinh. Giáo viên tự thiết kế bài dạy phù hợp với nội dung giáo dục và phù hợp với từng đối tượng HS. Giáo viên biết tổ chức và hướng dẫn HS thích thú tự học; tự tìm tòi, nghiên cứu, thực hành. HS có năng lực và thói quen tự học, tùy theo cấp lớp biết sử dụng sơ đồ tư duy, thư viện, phòng thực hành, vi tính và biết tự đánh giá mình.

HT có ảnh hưởng lớn nhất trong hệ thống quản lý ngành, đến kết quả học tập của HS. Cụ thể, HT thích văn nghệ thì HS dễ làm văn nghệ; HT thích thể thao thì HS thích thể thao; phong cách làm việc của HT sẽ ảnh hưởng đến cả môi trường hoạt động của nhà trường…; và đặc biệt, công cuộc đổi mới thường không có mô hình tiền lệ, điều kiện thường không hoàn chỉnh từ đầu tư, cơ sở vật chất đến nhân sự và cả hệ thống pháp lý, nên HT là con chim đầu đàn, là thuyền trưởng, là nhà thiết kế và người tổ chức thực hiện, xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng lực lượng, giám sát và đánh giá, khen thưởng động viên… HT cần có năng lực tiếp nhận và trình bày: Khối lượng thông tin đến với nhà trường ngày nay thường rất to lớn! Vấn đề được đặt ra là chúng ta chọn lấy những thông tin nào cho công việc điều hành nhiệm vụ được giao một cách tốt nhất. Và, khi trình bày triển khai công việc với cộng sự, người HT phải có lộ trình phù hợp thể hiện sự am hiểu công việc, cảm thông thực tế để tạo niềm tin, lòng quyết tâm cho cộng sự. HT cần có năng lực thiết kế chương trình, xây dựng kế hoạch: HT là người định hướng phát triển nhà trường và đề ra kế hoạch thực hiện nhiệm vụ. Với mục tiêu sát hợp khả thi, phân công khoa học, hợp lý đồng thời xác định các điều kiện thực hiện thích hợp. Ngoài ra, HT còn có nhiệm vụ tổ chức, điều hành và phối hợp các lực lượng thực hiện nhiệm vụ. Phải biết phát động và thúc đẩy hài hòa giữa điểm và diện, giữa khâu then chốt và không then chốt, giữa người tích cực và chưa tích cực.

TS. Huỳnh Công Minh

(nguyên Giám đốc Sở GD-ĐT TP.HCM)