Với sự mở rộng không gian đô thị, hệ thống thư viện của TP.HCM đã bước vào một kỷ nguyên mới – mang tính liên vùng, xuyên địa giới, đa tầng và đa đối tượng. TP ghi nhận sự chuyển biến rõ rệt khi văn hóa đọc từ chỗ chủ yếu tuyên truyền đã trở thành thói quen thực chất, đặc biệt trong nhóm học sinh, sinh viên và thanh thiếu nhi.
Hệ sinh thái thư viện phong phú
Theo Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, hiện TP có 3 thư viện cấp tỉnh với quy mô lớn và vai trò đặc thù. Mỗi đơn vị mang đến một giá trị riêng cho mạng lưới văn hóa đọc: TP.HCM là trung tâm chuyển đổi số mạnh mẽ với hơn 13,8 triệu lượt truy cập trực tuyến chỉ trong nửa đầu năm 2025, hơn 6 triệu trang tài liệu số hóa, kho tài nguyên số phong phú phục vụ mọi tầng lớp. Bảo tàng – Thư viện tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu với hơn 527.740 bản sách, kho dữ liệu báo – tạp chí đồ sộ, 12 kho sách cơ sở; mạng lưới 143 thư viện tuyến cơ sở vươn đến tận vùng hải đảo. Thư viện tỉnh Bình Dương phát triển mạnh mô hình “Ánh sáng tri thức”, phục vụ công nhân và lao động trẻ trong các khu công nghiệp. Sự liên thông giữa ba đơn vị giúp bổ sung tài nguyên, nhân lực, kinh nghiệm quản trị, tạo thành hệ sinh thái thư viện phong phú bậc nhất cả nước.
Thực hiện Quyết định số 329 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, TP.HCM đã quan tâm đặc biệt đến phát triển văn hóa đọc, củng cố hệ thống thư viện công cộng, đổi mới về phương thức, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, phục vụ sách báo lưu động và luân chuyển đến các tủ sách, thư viện cơ sở, trường học, trại giam. Nhiều hình thức, hoạt động phong phú, đa dạng được tổ chức. Điển hình như, phát triển không gian chia sẻ S.Hub (cho người trưởng thành) và không gian công nghệ thiếu nhi (S.Hub Kids); Lễ hội đường sách Tết; Triển lãm và đọc sách trực tuyến; Thư viện số lưu động; Hưởng ứng “Ngày sách và văn hóa đọc Việt Nam”, “Vẽ tranh theo sách” (Nét vẽ xanh), “Đố em kiến thức muôn màu”, “Đại sứ văn hóa đọc”, “Vẽ tranh thiếu nhi áo dài và hoa”… Qua đó, đã mang lại hiệu quả thiết thực, phát triển văn hóa đọc, xây dựng, hình thành thói quen và phát triển kiến thức, kỹ năng, phẩm chất, năng lực đọc cho mọi đối tượng.
Hoạt động phục vụ cộng đồng tiếp tục mở rộng qua hệ thống xe thư viện lưu động. Riêng năm 2024, 7 xe đã thực hiện 42 chuyến, phục vụ hơn 26.000 lượt người tại vùng sâu, vùng xa, khu công nghiệp và các cơ sở giáo dục đặc thù. Trước thời điểm sáp nhập, tỷ lệ tiếp cận thư viện tại các địa phương khá cao: Bà Rịa – Vũng Tàu đạt 80% học sinh, sinh viên; Bình Dương đạt 75-80%, trong khi khu vực nông thôn, khó khăn đạt khoảng 22%. TP ghi nhận sự chuyển biến rõ rệt khi văn hóa đọc từ chỗ chủ yếu tuyên truyền đã trở thành thói quen thực chất, đặc biệt trong nhóm học sinh, sinh viên và thanh thiếu nhi. Các không gian đọc thu hút hàng ngàn lượt mỗi ngày, hệ thống trực tuyến vận hành 24/7 với bình quân 10.000 – 12.000 lượt truy cập/ngày.
Số hóa thư viện
Khác với nhiều địa phương, TP.HCM triển khai Đề án phát triển văn hóa đọc không chỉ theo hướng truyền thống mà còn đặt trọng tâm vào chuyển đổi số, mở rộng đối tượng phục vụ, và xã hội hóa nguồn lực. Ông Lê Ngọc Hân – Giám đốc Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM – cho biết, thư viện duy trì tốc độ số hóa trung bình hàng triệu trang tài liệu mỗi năm, áp dụng AI trong xử lý dữ liệu, sản xuất sách nói, triển khai thẻ bạn đọc trực tuyến, liên kết phần mềm quản lý dùng chung giữa các thư viện. Tính riêng 6 tháng đầu năm 2025, thư viện đã phục vụ hơn 6 triệu lượt tài liệu điện tử, mức tăng trưởng hiếm thấy trong mô hình thư viện công cộng cả nước.
| Theo Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, giai đoạn 2026-2030, TP.HCM đặt mục tiêu mạnh dạn hơn: hiện đại hóa toàn diện thư viện công cộng; nâng tỷ lệ người dân tiếp cận tri thức; phát triển tủ sách cộng đồng; đầu tư dữ liệu số; liên thông mạng lưới thư viện toàn vùng; và mở rộng các hoạt động khuyến đọc hướng đến giới trẻ. Để thực hiện được mục tiêu này, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đề xuất Chính phủ ưu tiên đầu tư phát triển văn hóa đọc và thư viện số; tích hợp mục tiêu này vào chiến lược văn hóa quốc gia; có cơ chế đầu tư trọng điểm cho thư viện trung tâm, miễn/giảm thuế thiết bị chuyên dụng; ban hành chuẩn dữ liệu và liên thông; xây dựng chương trình đào tạo nhân lực công nghệ cho thư viện. |
Bảo tàng – Thư viện tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và Thư viện Bình Dương cũng đồng loạt thúc đẩy chuyển đổi số, từ xây dựng thư viện điện tử, nâng cấp phần mềm quản lý, đến mở rộng truy cập internet miễn phí tại cơ sở. Các đơn vị đều ứng dụng các chuẩn nghiệp vụ hiện đại đưa TP.HCM đang dần hình thành hệ thống thư viện số liên vùng theo tiêu chuẩn quốc tế. Xe thư viện lưu động đến vùng sâu, vùng xa, không gian đọc dành cho người khiếm thị, các chương trình đọc trong trại giam, trường giáo dưỡng, hoạt động phục vụ công nhân tại khu công nghiệp, mô hình “Trường học đến với thư viện”… đã đưa tri thức đến gần hơn với những nhóm đối tượng vốn ít cơ hội tiếp cận.
Từ phong trào xây dựng tủ sách gia đình, dòng họ, đến sự ra đời của thư viện tư nhân như Vườn sách Hồng Ngọc. Từ sự tham gia tài trợ của doanh nghiệp đến các cuộc thi hàng chục nghìn thí sinh… tất cả cho thấy văn hóa đọc tại TP đang dịch chuyển từ mô hình “thư viện phục vụ” sang “cộng đồng cùng tham gia”. Việc này không chỉ phản ánh nỗ lực của ngành văn hóa – thư viện, mà còn khẳng định tầm nhìn của TP trong xây dựng xã hội học tập.
Kiều Khánh
Bình luận (0)