Vẻ đẹp người thầy trong phim Việt

Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ, khán giả mến mộ màn bạc bất ngờ đón nhận được một tác phẩm điện ảnh có “khuôn mặt” mới lạ Tiền tuyến gọi (đạo diễn Phạm Kỳ Nam).

Vẫn chung thủy với đề tài chiến tranh, thế nhưng từ đầu cho đến cuối phim không hề có âm thanh của súng đạn. Xung đột xảy ra trong câu chuyện không phải cuộc chiến giành lấy sinh mạng mà là cuộc đấu tranh bảo vệ lý tưởng của người trí thức. Vì thế, Tiền tuyến gọi được coi là “đứa con đầu lòng” của điện ảnh Việt Nam theo đề tài tâm lý xã hội. Chuyện phim xoay quanh mâu thuẫn lý trí của thế hệ thanh niên miền Bắc giữa những ngày bom đạn sục sôi mà điển hình là một số giảng viên của Trường ĐH Y khoa. Trong lúc Vũ Khiêm sẵn sàng lên đường ra mặt trận thì Lê Huy tìm cách xin ở lại trường vì anh cho rằng nghiên cứu khoa học chỉ thành công trong phòng thí nghiệm. Chính lúc này giáo sư Lê Nghị phải đứng trước một sự chọn lựa vô cùng khó khăn: Một bên là đứa con trai mà gia đình đang đặt tất cả hy vọng và một bên là người học trò xuất sắc. Cuối cùng bằng sự quyết đoán của người thầy, vị giáo sư già đã biết xếp tình riêng sang một phía để đưa nghĩa cả lên trên. Cách giải quyết này mặc dù đã làm cho con tim người cha tổn thương nhưng tất cả vì công việc chung và đặc biệt là uy tín của người thầy, ông đã dám hy sinh “cái tôi” nhỏ bé để đem lại sự công bằng và lẽ phải. Tuy giáo sư Nghị chưa phải là vai chính trong phim nhưng trong lòng công chúng, phẩm chất cao thượng của người thầy đã tô đậm những dấu ấn khó phai mờ. Kinh nghiệm dạn dày của một diễn viên kịch nói đã giúp nghệ sĩ Tuấn Tú làm vừa lòng đạo diễn khi vào vai giáo sư Lê Nghị.

Nếu Tiền tuyến gọi là phim hiếm đề cập đến người thầy trên giảng đường ĐH thì hàng loạt bộ phim nối tiếp sau này như Quyển vở sang trang, Em bé Hà Nội, Bài ca ra trận, Cô giáo vùng cao, Ngọn đèn trong mơ, Bao giờ cho đến tháng Mười… lại đem khán giả đến với những cảm xúc mới về đội ngũ thầy cô trong các trường phổ thông thời kỳ sơ tán ở miền Bắc. Vẻ đẹp của cô giáo Hồng Vân trong Quyển vở sang trang (đạo diễn Nguyễn Ngọc Trung) là vẻ đẹp của tình thương yêu học trò từ trái tim “người gieo hạt”. Trong lúc các đồng nghiệp từ chối Vĩnh – một học sinh nghịch phá, bướng bỉnh thì Hồng Vân đã vượt qua dư luận để nhận em vào lớp 7C. Vòng tay rộng mở của “người mẹ hiền” đã giúp cậu học trò sớm thức tỉnh để biết tránh xa bước đi lạc lối. Khi được cô giáo Vân đón về nhà, Vĩnh mới thấu hiểu hết tấm lòng vị tha cao cả của người thầy. Nhờ cô giáo chủ nhiệm mà cuộc đời em từ đó lật sang trang mới. Quyển vở sang trang mang đến người xem thông điệp về giáo dục nhân cách: Tình yêu thương sẽ cảm hóa được mọi sai lầm. Nhà trường, thầy cô luôn là chỗ dựa vững chãi cho những tâm hồn non dại khi đặt chân vào ngưỡng cửa cuộc đời. Ở bộ phim này, nhà biên kịch Đoàn Lê đã vào trọn vai cô giáo Hồng Vân để sau đó giã từ màn bạc với một vai diễn đáng nhớ. 

Diễn viên Tuyết Ngân có vẻ đẹp dung dị nên vào vai cô chủ nhiệm Hà trong phim Ngọn đèn trong mơ (đạo diễn Đỗ Minh Tuấn) rất “ngọt”. Nhân vật này cũng là một “bản sao” của cô giáo Tô Thị Rỉnh (NSƯT Tố Uyên đóng) tốt bụng, thương yêu học trò trong phim Cô giáo vùng cao. Không chỉ dạy chữ, thầy cô còn là những kỹ sư thiết kế vạn tâm hồn. Ngọn đèn trong mơ là hình ảnh ẩn dụ độc đáo của ánh sáng văn hóa và đốm lửa tình yêu thương từ những tâm hồn cao thượng. Cùng với Quyển vở sang trang, phim Ngọn đèn trong mơ, Cô giáo vùng cao là bài học kinh nghiệm quý báu trong việc cảm hóa những “vầng trăng khuyết”.

Trong Em bé Hà Nội, NSND Trà Giang xuất hiện không nhiều, có thể nói chỉ là một vai phụ nhưng nhân vật người mẹ Ngọc Hà thật sự để lại một dấu ấn không thể nào quên trong trường đoạn cô giáo băng mình qua lửa đạn để cứu lấy sinh mạng những đứa học trò khi lớp mẫu giáo bị trúng bom của địch. Không chỉ lo cho đàn em nhỏ, người xem còn hồi hộp nín thở cho tính mạng của cô giáo. Mất mát trong chiến tranh là chuyện khó tránh khỏi nhưng sự hy sinh của cô giáo đã để lại bao tiếc thương cho người đang sống. Trong rạp chiếu bóng, khán giả vừa xem phim vừa cố ngăn dòng nước mắt. Tuy đóng vai cô giáo chưa phải là thế mạnh nhưng trước đám đông học trò hay trên bục giảng, NSND Trà Giang cũng để lại những khuôn hình rất biểu cảm.

Trong phim Bài ca ra trận, NSND Trà Giang là cô giáo của bộ ba học trò: Nam – Lê – Mai. Nghiêng về đề tài chiến tranh nhưng tâm điểm phim lại khắc họa nỗ lực sống đẹp, sống có ích của người thương binh. Bệ phóng của thế hệ thanh niên “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” chính là mái trường xã hội chủ nghĩa. Dù đã trở thành anh hùng, những trí thức giỏi nhưng không bao giờ họ quên công ơn “người đưa đò”. Bài ca ra trận còn là một bài ca đẹp về nghĩa tình thầy trò được “đơm hoa kết trái” từ những kỷ niệm êm đềm của lứa tuổi một thời vô tư tinh nghịch và yêu đời. Điều thú vị là nhân vật chính trong phim Bài ca ra trận và Cô giáo vùng cao là nguyên mẫu có thực ở ngoài đời.

Tính theo tỷ lệ, hầu hết các bộ phim truyện về đề tài giáo dục thì nhân vật cô giáo được ưu ái nhất. Trong lúc “phái đẹp” lên ngôi thì “phái mạnh” gần như yếu thế hơn nhiều. Tuy nhiên có một bộ phim có thể coi là của hiếm khi đưa hình ảnh người thầy lên màn bạc. Đó là thầy giáo Khang trong phim Bao giờ cho đến tháng Mười (NSND Đặng Nhật Minh đạo diễn). Sự hy sinh thầm lặng không phải là những giọt mồ hôi trên bục giảng mà chính là cuộc đời thực của người thầy. Trong con mắt của Duyên, thầy giáo Khang là ân nhân không bao giờ trả hết nghĩa vì đã cứu sống cô khi bị rơi xuống sông hôm đi thăm chồng từ chiến trường Tây Nam trở về. Thế nhưng dưới sự dò xét của đồng nghiệp và chính quyền, anh lại là “kẻ tội đồ” vì cả làng gán cho anh cái tội dan díu với người phụ nữ có chồng ngoài mặt trận. Những bức thư mà thầy Khang viết theo yêu cầu của Duyên để giả mạo người chồng đã hy sinh vừa đem đến hạnh phúc cho gia đình nhưng lại khoét sâu thêm nỗi đau người vợ trẻ. NSƯT Nguyễn Hữu Mười đã thành công dễ dàng vai thầy giáo Khang vì trước đó anh đã vượt qua được cái bóng của thầy giáo Thứ với cuộc đời người trí thức tiểu tư sản trước Cách mạng tháng Tám trong phim Làng Vũ Đại ngày ấy.

Bước vào màn ảnh, mỗi người thầy đều có vẻ đẹp riêng. Điều đáng trân trọng là trong bất cứ hoàn cảnh nào, phẩm chất của người “kỹ sư tâm hồn” vẫn đẹp không tỳ vết. Vẻ đẹp cao quý đó luôn được tỏa sáng từ trái tim nhân ái ngày đêm tận tụy vì thế hệ măng non. Vượt qua khó khăn gian khổ, lòng tin yêu của học trò và nhân dân có thêm bến đỗ. Từ hình ảnh người thầy trên phim và giữa cuộc đời, truyền thống “tôn sư trọng đạo” của dân tộc Việt Nam ta chắc chắn không bao giờ mất mà sẽ mãi trường tồn.