Câu hỏi khó hay dễ không chỉ vì câu trả lời dài hay ngắn, lời giải nhanh hay chậm nhưng nằm ở cách tiếp cận, tổng hợp và xử lý dữ liệu đề bài.
Khi một giáo viên nhận định đề thi “phân hóa tốt” nhưng chưa chắc đã phù hợp với học sinh. Bởi lẽ điều đó tùy thuộc tư duy nhạy bén, kinh nghiệm từng trải qua và những điều nhận được trong quá trình học tập của học sinh. Có khi một bài toán không quá khó nhưng cách diễn đạt câu hỏi rườm rà, gán ghép các yếu tố “giả định thực tế” gượng ép, đưa ra nhiều dữ kiện khiến cho học sinh bị hoảng, mất nhiều thời gian tóm tắt, đọc hiểu. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 hướng đến việc tăng tính ứng dụng. Thế nhưng vỏ bọc “thực tế” của đề thi tốt nghiệp THPT môn toán năm 2025 không làm giảm tính hàn lâm mà có khi làm nặng nề thêm cấu trúc ban đầu!
Có nhất thiết câu hỏi nào cũng đưa vào yếu tố “thực tế” mới gọi là đổi mới giáo dục?
Một chuyên gia đã nhận định: “Gắn thực tế vào môn toán là hướng đi tích cực. Tăng cường đọc hiểu trong môn tiếng Anh là cần thiết cho năng lực ngôn ngữ. Phân hóa để xét tuyển ĐH là hoàn toàn chính đáng. Nhưng nếu tất cả những điều đúng đó lại được thực hiện theo cách khiến khá đông học sinh trong một kỳ thi tốt nghiệp cảm thấy “choáng váng” thì cách làm ấy chưa chắc đã đúng”.
Ra một đề thi hay, mới, lạ không khó với giáo viên. Nhưng để ra một đề bài phù hợp với mức độ, yêu cầu của chương trình học, phù hợp với tính chất của việc đánh giá thì đây là trách nhiệm của người ra đề. Cụ thể, mã đề 0105, trong phần II trắc nghiệm đúng/sai có câu hỏi liên quan đến lượng thuốc tồn dư trong nước tính theo hàm y(t) thỏa mãn y(t)>0 và y'(t)=k.y(t). Cho biết y(t)=e^ g(t).
Bản chất của bài toán đưa ra là việc giải phương trình vi phân cấp 1 nằm trong kiến thức toán cao cấp ở bậc ĐH. Hướng giải này vượt ngoài chương trình phổ thông dù rằng cách giải là “vài phép tính cơ bản” ở phổ thông. Kinh nghiệm giảng dạy của thầy cô, khi đặt tình huống “mở đầu” để định hướng kiến thức mới, kích thích học sinh “lục lọi” các kiến thức đã có để xử lý tình huống chưa từng gặp. Tuy nhiên, giáo viên không nên dùng cách này trong kiểm tra đánh giá vì sẽ tạo ra “làn sóng” học thêm, học trước, học “lố” gây áp lực học tập cho học sinh. Không phải lúc nào hướng tiếp cận của học sinh cũng giống góc nhìn của thầy cô. “Phù hợp có nghĩa là giảm cái tôi, sự duy ý chí của người ra đề, và đặt vào vị trí của người học, để hiểu các em đang được dạy thế nào, và bảo đảm không ai bị bỏ lại chỉ vì một đề thi “quá đổi mới””, vị chuyên gia nêu quan điểm.
Cũng như trong câu hỏi này, hàm số g(t) bị “áp đặt” trong việc tính toán các hệ số k, C theo yêu cầu đề bài mà không tham gia vào ý nghĩa thực tế của đại lượng đo lường lượng thuốc tồn dư trong nước. Cũng như trong ý c) của câu hỏi này, hệ số C sẽ không xác định được nếu ý a) là mệnh đề sai! Câu hỏi như vậy chưa tốt, dẫn đến việc chắc chắn ý a) luôn đúng. Có chăng ban ra đề thi chưa phản biện và kiểm định nội dung đề thi?
Cùng trong mã đề 0105, phần III có câu xác suất “chặn điểm” được nhiều giáo viên và học sinh bàn luận. Theo tôi, câu hỏi này có thể lược bỏ các yếu tố “giả định thực tế” để đưa ra câu hỏi tường minh thuần toán học sẽ tốt hơn.
Tôi lược lại câu hỏi đề thi như sau: “Chọn ra sáu số từ tập S={11;12;13;14;15;16;17;18;19} và xếp mỗi số vào đúng một vị trí trong sáu vị trí A, B, C, M, N, P như hình bên sao cho mỗi vị trí chỉ được xếp một số. Hỏi có bao nhiêu cách chọn sáu số trong tập S và xếp vào các vị trí sao cho các bộ ba số xuất hiện ở những bộ ba vị trí (A,M,B), (B,N,C), (C,P,A) tạo thành các cấp số cộng theo thứ tự đó?”. Mục tiêu của bài toán này là tìm số cách sắp xếp. Trong khi đó, câu hỏi của đề thi yêu cầu tính xác suất làm thí sinh phải thêm bước tính toán, cũng như thay vì kết quả số cách xếp sẽ là số nguyên, thuận tiện cho việc điền đáp án, thì việc yêu cầu tính xác suất sẽ làm kết quả không “chuẩn” theo 4 ký tự của mẫu trắc nghiệm trả lời ngắn, thí sinh phải thêm bước quy đổi để tính giá trị a theo đề bài gây ra những khó khăn không cần thiết cho các em.
Cũng vậy, bài toán xếp sách vào vách ngăn có các phát biểu rườm rà, nặng tính hàn lâm, đặt ra nhiều giả định khi chọn đối tượng là quyển sách (gáy sách quay ra ngoài hoặc quay vào trong). Nếu thay đề bài thành bài toán chọn số lượng học sinh khác nhau được phân công vào các nhóm thảo luận thì sẽ thuận lợi hơn!
Tình huống “thực tế” gán ghép yếu tố đời thường một cách khiên cưỡng!
Rải rác trong các bộ sách giáo khoa có nhiều bài toán “phi thực tế”.
Các câu hỏi này liên quan đến kiến thức giới hạn của hàm số tại vô cực. Thế nhưng, hồ nước có thể chứa được vô hạn lượng nước hay không? Bệnh nhân có thể “sống đời” để uống đủ lượng thuốc như đề bài yêu cầu hay không?
Trên đây chỉ là vài ví dụ trong nhiều bài toán “phi thực tế” đang “lồ lộ” trong các bộ sách giáo khoa hiện hành, là những hạt sạn “bự” rất cần được thẩm định lại! Phải chăng các bước thực nghiệm chưa được kiểm duyệt đầy đủ dẫn đến câu hỏi của đề thi cũng “chắp vá” những cái “hơi giống thực tế” do người ra đề nhào nặn?
Dạy – học – thi cần đồng bộ
Việc dạy và học trên lớp của phần lớn giáo viên và học sinh nhìn chung vẫn đang bám sát chương trình, sách giáo khoa; việc kiểm tra đánh giá trên lớp cũng vẫn chủ yếu được thiết kế, xây dựng dựa trên mức độ yêu cầu cần đạt của từng bộ môn theo văn bản hướng dẫn của Bộ GD-ĐT. Sau kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay, giáo viên và học sinh sẽ sớm làm quen với không chỉ cấu trúc đề thi mà quan trọng hơn là cách kiểm tra đánh giá theo hướng đánh giá năng lực để “ứng phó” với mức độ của đề thi tốt nghiệp. Tuy nhiên, với một đề thi toán dài 4 trang giấy thi, các thí sinh vừa phải loay hoay tính toán với con số, vừa phải vật lộn đọc hiểu với con chữ, sẽ cảm thấy kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 thật sự là một “thảm họa” với các em. Tác động của thi cử ảnh hưởng rất nhiều đến việc dạy và học. Đừng để áp lực thi cử biến học sinh là nạn nhân của những “thử nghiệm” mãi chưa nghiệm thu. Hệ lụy của đề thi “lạ” sẽ là năm học sau học sinh phải nhồi nhét kiến thức của cả chương trình cũ và mới, các đề kiểm tra năm sau sẽ tràn lan những câu hỏi chỉ dành cho học sinh chuyên, những công thức tính nhanh dựa vào kiến thức ngoài chương trình…
Khi mà kiến thức trong sách giáo khoa không đủ để trang bị cho học sinh ứng phó với đề thi khó “bất thường” dẫn đến việc dạy thêm, học thêm trở thành nhu cầu tất yếu. Những kỳ vọng đổi mới giáo dục sẽ mở ra cho học sinh nhiều cơ hội để phát triển năng lực bản thân, thế nhưng lại bị tạt “gáo nước lạnh” vì cách ra đề thi “khắc nghiệt”. Ngành giáo dục cần nhìn lại cách đào tạo coi nặng điểm số, đánh giá sự thành công của một đứa trẻ qua việc biết đi tìm đáp số đúng của đề bài, tìm câu trả lời do người khác đặt ra nhưng lại thiếu năng lực đặt câu hỏi cho chính mình. Mục tiêu “học để làm gì, học để phát triển chính mình và đóng góp cho xã hội” là điểm cốt lõi mà nền giáo dục hiện đại cần hướng tới. Đây là thời điểm tốt nhất để xem xét việc tách riêng kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh ĐH, hoặc giao việc xét công nhận tốt nghiệp cho các trường, các địa phương như kinh nghiệm của một số quốc gia có nền giáo dục tiên tiến.
Lâm Vũ Công Chính
Bình luận (0)