Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt từ lâu đã là vấn đề bức xúc trong cuộc sống… Trong quá khứ, Chủ tịch Hồ Chí Minh, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng như các nhà hoạt động văn hóa - giáo dục như BS. Nguyễn Khắc Viện, nhà giáo nhân dân - GS. Nguyễn Lân, GS. Nguyễn Văn Chiển… đã không ít lần nhắc nhở chúng ta về sự cần thiết này.
Nhiều năm trôi qua, tiếc rằng chưa bao giờ tiếng Việt bị “ô nhiễm” trầm trọng như hiện nay (!)… Thiên hạ đua nhau lạm dụng từ ngữ nước ngoài thay cho tiếng mẹ đẻ (?)… Người ta tùy tiện tung ra thậm chí cả cách nói lai căng và sử dụng hết sức bừa bãi ngay cả tiếng Việt…
Tựa đề của nội dung bài này nghe qua có vẻ dư thừa, vô lý, song thực tế nó không hề dư thừa hoặc vô lý một chút nào!...Trên các phương tiện thông tin đại chúng của đất nước ta, đang hình thành một thói quen khá kỳ lạ: dùng tên gọi tiếng Anh để thay cho tiếng Việt trong giao tiếp với khán giả hay độc giả Việt Nam.
Viết tắt - xu hướng chung
Tôi và một anh bạn - một thầy giáo cấp 3 hẳn hoi, đã loay hoay tìm hiểu ý nghĩa của một từ viết tắt là “AFF” trong một bài báo. Chúng tôi cố công tìm trong cả một ngày trời không thấy đâu có lời giải thích ý nghĩa của từ viết tắt đó là gì… Và mỗi lần bắt gặp cái từ viết tắt đó, chúng tôi lại cảm thấy vừa xấu hổ vừa bực mình. Xấu hổ là vì cái từ đó, có lẽ, đã thông dụng đến độ người ta không cần phải giải thích cho người đọc vậy mà mình lại không biết, còn bực mình là vì người ta không tôn trọng những độc giả như chúng tôi, những người không có nhiều thời giờ để theo dõi tất cả các tên viết tắt của các cơ quan, tổ chức hay doanh nghiệp ở nước ta, nhất là dạng viết tắt bằng tiếng Anh của các cơ quan hay tổ chức.
Xin được lấy một điển hình để minh họa cho một hiện tượng trái khoáy trong cách sử dụng các từ được viết tắt trong tiếng Việt trong thời gian gần đây - người ta có xu hướng sử dụng dạng viết tắt tiếng Anh của các tên gọi cơ quan, tổ chức, xí nghiệp hay doanh nghiệp Việt Nam trong các bài viết dành cho đôc giả Việt Nam, không cần quan tâm đến trình độ về tiếng Anh của đôc giả đến mức độ nào. Chỉ có thể lý giải hiện tượng này bằng xu hướng sính ngoại và sự lẫn lộn trong cách tiếp cận của các tác giả với đôc giả.
Xu hướng sử dụng từ viết tắt là một xu hướng chung của thế giới hiện nay, nhằm những mục đích khác nhau - thông thường, khi viết cho đôc giả của nước mình thì nguyên tắc chung như sau: Đối với tên gọi của cơ quan, tổ chức hay doanh nghiệp nước ngoài, nếu có nhiều cách dịch thuật khác nhau thì khi dịch sang tiếng nước mình cần phải ghi thêm dạng gốc hoặc dạng viết tắt của tên gọi đó nhằm tạo ra một cách hiểu thống nhất, tránh sự nhầm lẫn. Khi muốn nhấn mạnh tới tính chất quốc tế của tên gọi, người ta cũng làm như vậy. Ví dụ trong tiếng Việt: Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), hoặc Tổ chức Giúp đỡ Trẻ em không có cha mẹ (ACWP), hay Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) … Tuy nhiên, việc sử dụng dạng viết tắt còn có một mục đích khác: Tiết kiệm chi phí in ấn và thời gian cho đôc giả.Trong trường hợp thứ hai này, tên viết tắt phải căn cứ vào tên gọi cụ thể trong tiếng Việt - chẳng hạn, khi viết tắt những tên gọi quá dài của tiếng Việt, người ta thường chỉ lấy chữ cái đầu của các âm tiết, ví dụ: Liên đoàn Lao động Việt Nam (LĐLĐVN), hay Ủy ban Chứng khoán Nhà Nước (UBCKNN), và từ đó các phần sau của bài viết ấy tác giả chỉ cần sử dụng dạng viết tắt của cơ quan, tổ chức hay doanh nghiệp đó. Cách làm vừa giúp tiết kiệm vừa giúp đôc giả có thể đọc được và hiểu được văn bản một cách dễ dàng. Đây đồng thời cũng là nguyên tắc viết tắt tên gọi của các cơ quan, tổ chức, xí nghiệp Việt Nam, khi đôc giả là người Việt Nam thì không viết Bộ Giáo dục và Đào tạo (MOET: Ministry of Education and Training ) mà phải viết là Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD&ĐT)…
Nhưng hãy nói tiếng Việt với người Việt
Chuyện tưởng hiển nhiên và đơn giản như vậy trong thực tế đã bị một số người làm cho trở nên phức tạp không thiếu phần hỗn độn. Họ không tuân thủ theo nguyên tắc này mà tạo ra một nguyên tắc khác: Tên gọi đầy đủ thì viết bằng tiếng Việt nhưng tên viết tắt thì phải viết là tiếng Anh, ví dụ: Hội Dệt may Việt Nam (VITAS) và sau đó không dùng gọi tiếng Việt nữa mà chỉ sử dụng dạng viết tắt tiếng Anh là “VITAS”. Thậm chí, có khá nhiều trường hợp các tác giả không thèm nêu tên gọi đầy đủ của cơ quan hay tổ chức của Việt Nam bằng tiếng Việt mà chỉ sử dụng tên viết tắt bằng tiếng Anh. Điều này khiến cho người đọc gặp nhiều khó khăn trong tìm hiểu ý nghĩa của các tên gọi đó, vì không biết hỏi ai, thậm chí có người còn không dám hỏi vì sợ bị chê cười!
Không thể giải thích được lý do tại sao trong các bài viết dành cho người Việt Nam người ta cứ phải dùng tên gọi tiếng Anh trong khi chúng ta đã có tên gọi bằng tiếng Việt. Hay là các tác giả nghĩ là bài viết của mình hướng tới đôc giả là người nước ngoài chăng?
Sự thật là những tờ báo viết bằng tiếng Việt của ta hầu như chỉ hướng tới đôc giả là người Việt Nam. Những tờ báo được viết bằng tiếng Anh như tờ Việt Nam News dĩ nhiên là phải sử dụng tên gọi tiếng Anh và/hoặc dạng viết tắt tiếng Anh của những tên gọi đó, vì đó là tờ báo hướng tới độc giả là người nước ngoài, những người không biết tiếng Việt Nam hoặc được giả định là không biết tiếng Việt Nam. Dạng sử dụng dạng viết tắt tiếng Việt của các tên gọi (nhằm mục đích giảm chi phí in ấn và tiết kiệm thời gian cho đôc giả) có thể bị coi là ngớ ngẩn, trừ trường hợp những tên gọi không thể dịch sang tiếng Anh. Chẳng hạn, nếu một tác giả nào đó trong một bài được viết bằng tiếng Anh cho đôc giả nước ngoài về Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc mà viết như thế này: United Nation Population Fund (QGDSLHQ) thì đôc giả nước ngoài sẽ cảm thấy lúng túng, vì không hiểu dạng viết tắt đó như thế nào và ý nghĩa cụ thể là gì. Đó cũng là tình thế của các đôc giả Việt Nam trong những trường hợp người viết sử dụng dạng viết tắt bằng tiếng Anh, vì người ta không luận ra ý nghĩa của những chữ viết tắt đó.
Vậy mà trên báo chí của chúng ta, hiện tượng trái khoáy như vậy đang diễn ra khá phổ biến - các tên gọi của cơ quan, tổ chức, công ty, xí nghiệp Việt Nam đang bị “Anh hóa” đến độ mất dần dạng tiếng Việt của mình!... Như Liên đoàn Bóng đá Việt Nam chẳng hạn, hiện tên gọi này đang bị thay thế bằng dạng viết tắt tiếng Anh là “VFF” (Vietnam Football Federation). Tôi đọc nhiều trang báo, trong đó cái tên Liên đoàn Bóng đá Việt Nam mà dạng viết tắt bằng tiếng Việt là LĐBĐVN hoàn toàn bị lãng quên để nhường chỗ cho dạng viết tắt tiếng Anh là “VFF”. Khi đưa các tin tức thể thao, có những nhà báo chỉ sử dụng dạng viết tắt tiếng Anh là VFF và không hề có được một lời chú giải nào về ý nghĩa và cách đọc cái từ viết tắt đó. Nếu như đây là những tờ báo được viết bằng tiếng Anh dành cho đôc giả là người nước ngoài thì việc làm đó được coi là điều dĩ nhiên, vì chẳng có mấy người nước ngoài hiểu được tiếng Việt. Nhưng thực tế đây là những tờ báo tiếng Việt và chắc chắn được viết cho đôc giả là người Việt Nam; còn nếu có người nước ngoài nào đó mà có đủ trình độ tiếng Việt để đọc được những tờ báo này thì họ cũng được coi là đôc giả tiếng Việt. Chính vì vậy, chỉ có thể giải thích hiện tượng này bằng thái độ coi thường tiếng mẹ đẻ, sự cẩu thả và tùy tiện, và có thể có cả sự lẫn lộn về đối tượng phục vụ của các tác giả. Có thể nêu ra đây một vài ví dụ về cách viết này:
- “Hôm qua trao đổi với thành viên của Ban chấp hành VFF, lại được phỏng vấn ngược lại về quan điểm của thầy ngoại”.
- “Cầu thủ này sẽ bị VFF treo giò vĩnh viễn vì tội môi giới, lôi kéo và tổ chức sử dụng doping”.
- “Hiện VFF rơi vào thế bị động vì không có đủ tang chứng, vật chứng để luận tội”.
- “Chủ tịch VFF Nguyễn Trọng Hỷ đã xác nhận tin này”.
- “ … VFF đã chọn ông Castilo dưới sức ép của dư luận”.
- “VFF có đặt mục tiêu vô địch AFF Cup 2008…”.
Rõ ràng là cái tên Liên đoàn Bóng đá Việt Nam hoàn toàn không được nhắc tới. Nó đã bị lãng quên. Tình trạng này đang xảy ra với nhiều tên gọi khác nhau như Giải Vô địch quốc gia Việt Nam - được thay bằng V-League, hay Phòng Thương nghiệp và Công nghiệp Việt Nam - được thay bằng VCCI…
Điều đáng nói là cái thời sính dùng tiếng nước ngoài lại thường biểu hiện trong cách viết tên gọi của các tổ chức, cơ quan, xí nghiệp Việt Nam, chứ đối với các tên gọi nước ngoài thì dường như lại có xu hướng ngược lại: Không sử dụng các tên gọi nước ngoài mà chỉ sử dụng tên gọi tiếng Việt. Vì vậy, thật là nghịch cảnh, khi trên cùng một trang báo, Giải Vô địch quốc gia Việt Nam ở bên trên thì hoàn toàn được thay bằng V-League của châu Âu thì hoàn toàn được thay bằng Các giải VĐQG châu Âu… Đó thực sự là sự lẫn lộn trong cách tiếp cận với đôc giả.
******
Việc vô tình hay cố ý đánh mất tên gọi tiếng Việt của cơ quan, tổ chức, xí nghiệp ở ta đang trở thành một trào lưu. Việc làm này không chỉ tạo ra một thứ tiếng Việt chắp vá, hỗn độn và gây nhiều khó khăn cho đa số người đọc/người xem bình thường, mà còn đang làm hình thành những thói quen ngôn ngữ rất nguy hiểm đối với chủ quyền của ngôn ngữ dân tộc.
Cứ cái đà này thì liệu chúng ta có giữ được ngay cả tên hiệu của nước ta, hay là đến một lúc nào đó, cái tên nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam sẽ bị thay bằng dạng viết tắt tiếng Anh là… “SRV” chăng!?
HOÀNG HUY ĐỨC