Cải lương Việt Nam chở hồn dân tộc!

NSND Bạch Tuyết nhận định: “Trên hành trình 100 năm, bàn chân của cải lương có một sức sống rất mãnh liệt. Cải lương không thể thiếu giữa miền lửa đạn, vùng biên giới, hải đảo. Cải lương cũng có mặt tại Hội trường Ba Đình phục vụ các kỳ đại hội Đảng. Và trên những chuyến xe xuôi ngược Bắc – Nam là bấy nhiêu bài vọng cổ, khúc Nam ai ngân nga đi vào lòng người. Nhất là cải lương vẫn nằm sâu trong trái tim của những người Việt xa xứ…”.

NSND Lệ Thủy và NSND Minh Vương trong “Đời cô Lựu”

1.Năm 2001, NSND Lệ Thủy mới có dịp trở lại nước Úc lưu diễn. Cái choáng ngợp không phải là những ngôi nhà cao chọc trời, những xa lộ hun hút, hiện đại… mà với NSND Lệ Thủy là sự hồi hộp khi tần ngần gặp lại những gương mặt người Việt Nam ngay trên mảnh đất xa xôi này. Những vòng tay như ôm không xuể tình cảm bà con dành cho nữ nghệ sĩ cải lương gạo cội này: “Vừa khóc, vừa cười, bà con kéo tôi lại, mở băng đĩa cải lương cho tôi coi. Bao nhiêu năm ca diễn trên sân khấu, tôi hiếm khi được xem lại hình ảnh, nghe lại giọng ca của mình một cách thật lạ, thật xúc động như thế. Từng thước phim đi qua là từng câu hò, điệu lý, bến nước, dòng sông cứ thổn thức tấm lòng người Việt xa quê. Tôi chợt nhận ra, bà con ghiền cải lương bởi ở đấy ngân một tiếng đàn bầu, rao một dây đàn tranh là đủ để hiện hữu quanh mình một góc quê hương, đất tổ. Cái giây phút cảm ấy đủ để mỗi người hiểu và nhận diện nguồn cội của mình…” – NSND Lệ Thủy kể!

Đó là vở “Thái hậu Dương Vân Nga” là một tinh thần độc lập và tình yêu đất nước vô bờ bến. “Thái hậu Dương Vân Nga” đã được ghi dấu bởi đoàn cải lương Thanh Minh – Thanh Nga một thời lừng lẫy. Vở diễn kể lại giai đoạn sau khi Đinh Tiên Hoàng qua đời, Thái hậu Dương Vân Nga nắm quyền nhiếp chính, rồi trao lại long bào cho Thập đạo tướng quân Lê Hoàn. Ông lên ngôi, lấy hiệu là Lê Đại Hành, lập nên nhà Tiền Lê, đánh tan quân Tống. Thái hậu Dương Vân Nga là vai diễn cuối của cố NSƯT Thanh Nga. Sau khi bà qua đời năm 1978, nghệ sĩ Kim Hương diễn thay vai này trong đoàn Thanh Minh – Thanh Nga. Sau đó, các nghệ sĩ như Bạch Tuyết, Ngọc Giàu, Lệ Thủy, Phượng Loan… tiếp tục đảm nhận nhân vật. Những ai yêu sân khấu cải lương đều không thể không biết đến vở diễn này. Đó là cái hào khí toát ra từ “Ta đứng đây đã thấy ngã ba sông, chảy trong óc trong tim trong trang sử tiên rồng, thuyền xã tắc phân vân bề tiến thoái… Tôi, Dương Vân Nga, xin tế cáo cùng hoàng thiên hậu thổ, cùng anh linh các đấng tiên vương… Hơi thở Dương Vân Nga đang hòa cùng hơi thở chung của trăm họ…” (trích trong vở).

NSND Bạch Tuyết trong vở “Thái hậu Dương Vân Nga”

2. NSND Bạch Tuyết từng sang Học viện Hàn lâm Kịch nghệ Anh quốc du học, nhiều lúc bà gần như sụp đổ trước cái tình của nỗi nhớ nhà, nhớ con, nhớ quê… Bà đã bao lần ngân nga vài câu “Dạ cổ hoài lang” của cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu. “Từ là từ phu tướng, bảo kiếm sắc phong lên đàng, ngày đêm ngóng trông tin bạn, năm canh mơ màng…” như tự tiếp sức cho mình, tiếp sức cho cái ý nghĩ học xong 4 năm rồi trở về, chấm dứt mọi sự xa cách, bơ vơ, buồn tủi, nhớ nhung…!

Kỷ niệm 78 năm ngày Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2-9-1945/ 2-9-2023), một thời gian đủ để bao cái mới sinh sôi, trưởng thành, giúp con người tự nhận ra điều mình cần và cái mình không thể quên. Dù đi đến mỏi gối chồn chân, ai cũng mong một lần để trở về nghe “Dạ cổ hoài lang”, “Phụng Hoàng”, “Tứ đại oán” ngay chính trên quê hương Việt Nam. Hai chữ “đồng bào” bỗng trở nên thân thiết, thiêng thiêng biết bao qua tiếng hát người nghệ sĩ trong những vở tuồng cải lương chở đầy hồn dân tộc…

Sau đó khi đi lưu diễn ở Mỹ, bà con ngồi cạnh NSND Bạch Tuyết, coi cải lương của bà, những khoảng cách như bị phá vỡ. Nào cô Kiều, cô Lựu, nào Trưng Trắc, Ngọc Hân bỗng thành những sợi dây nối tấm lòng với tấm lòng cùng các câu nói lối đậm đà ân tình nghĩa: “Trên đường thiên lý gặp nạn tai, chàng đã ra tài giết Phong Lai. Vần thơ ân nghĩa xây duyên nợ, quạt lụa làm tin chẳng mối mai… Non xanh chứng kiến tình kim cái, nước biếc minh thề nghĩa trúc mai” (trích vở Kiều Nguyệt Nga); Hay “Mình ơi, Dẫu biết rằng Lựu bây giờ không phải là Lựu của ngày xưa nữa…” (trích vở Đời cô Lựu).

NSND Ngọc Giàu và ca sĩ Hương Lan ca bài “Dạ cổ hoài lang” giữa Cali nước Mỹ

“Những chuyến du lịch sang Mỹ gần đây, thật ngạc nhiên khi ngồi dưới hàng ghế khán giả, tôi nghe ca sĩ Ý Lan sau khi biểu diễn xong phần tân nhạc đã “bị” khán giả yêu cầu: “Ca cải lương đi”. Hình như Ý Lan không mấy bất ngờ, cô vô luôn câu vọng cổ cũng không kém tình tứ. Thì ra, nhiều ca sĩ hải ngoại hiện nay đều xem cải lương là “bửu bối” dành cho khán giả. Các ca sĩ như Ý Lan, Mạnh Quỳnh, Như Quỳnh… đều thường được yêu cầu ca vọng cổ. Cả một góc trời quê hương thao thức trong bài vọng cổ mà hơn ai hết những người con xa xứ đã cảm nhận thật trọn vẹn. Nghệ sĩ Ngọc Nuôi của Sân khấu Thanh Minh Thanh Nga thuở nào trong những giờ phút cuối đời đã nghe lại vài câu vọng cổ và níu tay tôi nghẹn nói: “Thím mong một ngày về được quê nhà quá con ơi!”. Nhưng, bà đã không về kịp. Những chuyến đi càng xa thì nghệ thuật cải lương càng níu người nghệ sĩ gần lại với nghề, với công chúng. Khi nghe NSND Ngọc Giàu ca bài “Dạ cổ hoài lang” giữa Cali, tự dưng lòng nao nao lạ! Một câu chuyện vui là con trai tôi khi đang học đại học tại nước ngoài, thi thoảng mở băng Kiều hay Kiều Nguyệt Nga của tôi ca để nghe. Cháu Lê Hoàng Long – con trai của soạn giả Lê Duy Hạnh, lúc làm nghiên cứu sinh toán học ở Mỹ cũng mang theo “Tình anh bán chiếu”, “Tâm sự Ngọc Hân”, “Bên cầu dệt lụa”, “Đêm lạnh chùa hoang”… để luôn cảm thấy còn có gia đình, quê hương ngay giữa lòng thành phố New York”…” – NSND Bạch Tuyết xúc động nói!

Nguyễn Thị Khánh An