Những linh hồn cô độc trong “Vô gian đạo”

Tối 2/9, diễn viên Lương Triều Vỹ đã được trao giải Sư tử vàng cho Thành tựu trọn đời tại Liên hoan phim Venice. Hình ảnh nam tài tử tài ba của làng điện ảnh châu Á gạt nước mắt đầy xúc động khi nhận giải đã gây sốt trên truyền thông quốc tế. Người ta lại có dịp nhắc những tác phẩm điện ảnh mà ông có mặt, trong đó không thể bỏ qua Vô gian đạo.

Từ cuối những năm 1990 của thế kỷ trước, ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông (Trung Quốc) lâm vào bế tắc. Một thế hệ nhà làm phim của mảnh đất được ví như “Hollywood phương Đông” khi ấy chưa làm quen được với những tiêu chuẩn mới trở nên mất dần năng lượng sáng tạo.

Câu chuyện đối đầu giữa 2 nội gián đã phá vỡ các kỷ lục phòng vé Hồng Kông (Trung Quốc) thời đó. Ảnh: Internet

Trong bối cảnh đó, Vô gian đạo ra đời. Câu chuyện đối đầu giữa 2 nội gián, một từ Sở Cảnh sát và một từ Hội Tam Hoàng đã phá vỡ các kỷ lục phòng vé Hồng Kông. Vẫn mang nội dung về tội phạm, xã hội đen quen thuộc trước đó nhưng với cách thể hiện mới mẻ và đậm tính triết lý, những nhà làm phim Vô gian đạo đã mang đến luồng gió làm hồi sinh cả một nền điện ảnh đang kiệt quệ. 

“Hollywood đã tự tìm đến phương Đông" 

Vô gian đạo (tên tiếng Anh: Infernal Affairs) do Lưu Vỹ Cường và Mạch Triệu Huy đạo diễn, với phần kịch bản của Mạch Triệu Huy và Trang Văn Cường. Phim có sự tham gia của dàn diễn viên Hồng Kông nổi tiếng lúc bấy giờ là Lương Triều Vỹ, Lưu Đức Hoa, Huỳnh Thu Sanh, Tăng Chí Vỹ…

Với nội dung được lấy cảm hứng từ bộ phim nổi tiếng Face/Off  (tựa tiếng Việt: Lật mặt) của Ngô Vũ Sâm năm 1977 (có sự tham gia của John Travolta và Nicolas Cage) về việc hoán đổi thân phận, Vô gian đạo kể về cuộc đối đầu nghẹt thở giữa tay xã hội đen Trần Vĩnh Nhân (Lương Triều Vỹ) và thanh tra Lưu Kiến Minh (Lưu Đức Hoa) của Sở Nội vụ. Trong đó, Trần là một cảnh sát chìm được cài vào Hội Tam Hoàng đã gần 10 năm. Còn Lưu là con nuôi của “ông trùm” ma túy Hàn Sâm được cài vào nội bộ cảnh sát và đang ngày càng thăng tiến. Cứ thế, họ săn đuổi lẫn nhau và dần chìm sâu vào những bi ai của việc sống dưới vỏ bọc giả tạo.

Vô gian đạo ra mắt khán giả vào năm 2002. Khi bắt tay vào thực hiện, Lưu Vỹ Cường và cả ê kíp làm phim gần như vô vọng trong việc kêu gọi đầu tư sản xuất. Nhiều nhà đầu tư cho rằng đề tài nội gián khi đó không đủ mới lạ để hòa vốn.

Vô gian đạo có kịch bản thiên về đấu trí và những căng thẳng trong nội tâm của 2 nhân vật chính ở cả 2 phía chính – tà. Ảnh: Internet

Tuy nhiên, như chiếc phao cứu sinh cuối cùng, sau khi “Teamwork Motion Pictures” của Lưu Đức Hoa rút lui khỏi dự án do vướng vào một vụ kiện tụng khác, ông chủ Lâm Kiến Nhạc của hãng phim Hoàn Á đã trao cho Lưu Vỹ Cường những tia sáng cuối đường hầm. Con số cuối cùng là 20 triệu HDK đầu tư cho bộ phim, với điều kiện Lưu Đức Hoa sẽ đóng vai chính. Một sự tin tưởng mạnh mẽ có ý nghĩa lớn lao với tất cả. 

Sau này, đạo diễn Lưu Vỹ Cường kể lại, Lưu Đức Hoa khi đó đang là ngôi sang hạng A với mức cát xê nhất nhì màn ảnh Hoa ngữ (cát xê phim cao nhất của anh thời đó lên đến 12 triệu HKD – gần 38 tỉ đồng) nhưng do khó khăn về tài chính của đoàn làm phim đã mạnh dạn nói với đạo diễn Lưu rằng mình sẽ không nhận cát xê. Noi gương Lưu Đức Hoa, diễn viên trong đoàn cũng chỉ nhận mức thù lao vô cùng ít ỏi.

Thế nhưng, kết quả nằm ngoài sức tưởng tượng của cả đoàn làm phim khi đó. Với 55 triệu HKD thu về, Vô gian đạo phá vỡ kỷ lục phòng vé Hồng Kông. Bộ phim làm hồi sinh phòng vé, kéo khán giả quay lại với rạp chiếu phim đang ngày càng ế ẩm. Nhà phê bình Paul Fonoroff của Post viết trong ngày ra mắt bộ phim: “Ngày nay, hiếm khi người dân Hồng Kông đứng xếp hàng chờ xem bất kỳ bộ phim nào, chứ đừng nói là phim sản xuất trong nước. Bởi vậy, thật vui khi thấy rằng cơn đói điện ảnh của chúng ta vẫn còn tồn tại”.

Sức hút còn kéo dài đến cả phần II và phần III được sản xuất vào năm 2023 sau đó liên tục gây bão về doanh thu. Thậm chí trong suốt 2 thập niên từ khi ra mắt, bộ phim vẫn liên tục được làm lại trên toàn thế giới.

Phim cũng là minh chứng cho những nỗ lực của một thế hệ nghệ sĩ hết lòng vì điện ảnh Hồng Kông với khát vọng hồi sinh một nền điện ảnh đang mất dần sinh khí. Vô gian đạo đã thực sự là “chiếc phao cứu sinh” cho không khí ảm đạm của điện ảnh Hương Cảng lúc bấy giờ. Phim không những gây được tiếng vang trong nội địa, mà còn ghi dấu trên khắp châu Á và cả Hollywood.

Cũng trong năm 2003, một nhóm nhà đầu tư giải trí Mỹ, trong đó có nam diễn viên Brad Pitt, đã mua bản quyền làm lại Vô gian đạo lần đầu tiên ở Hollywood với tên gọi The Departed (tựa tiếng Việt: Điệp vụ Boston). Phim do Martin Scorsese đạo diễn với sự tham gia của ngôi sao Leonardo DiCaprio và Matt Damon cho 2 vai chính. 

Sau này, đạo diễn Lưu Vỹ Cường chia sẻ: “Có một thực tế là Hollywood đã tự tìm đến phương Ðông. Bằng chứng họ đã tìm đến tôi để xin làm lại Vô gian đạo hay Thương thành. Và gần đây, họ cũng có ý định làm lại Sắc, giới”.

Vô gian đạo đánh dấu một phong cách làm phim hình sự mới, hội đủ yếu tố nghệ thuật và thương mại một cách bài bản. Phim cũng tập trung vào nội dung sâu sắc và cách kể chuyện tinh giản, gẫy gọn mang hơi hướm Hollywood, những góc quay đậm chất nghệ thuật thay vì những câu chuyện đơn giản hoặc những câu thoại hơi “sến súa” thường thấy trước đó. 

Những năm tháng nhập nhoạng trắng đen 

Hơn cả một tác phẩm điện ảnh, những nhà làm phim Vô gian đạo đã dùng ngôn ngữ điện ảnh để soi chiếu về một Hồng Kông những năm tháng nhập nhoạng trắng đen, về những lý tưởng bất định khi đứng giữa ranh giới mơ hồ thiện và ác. 

Đó cũng là bản sắc của dòng phim cảnh sát, tội phạm nổi bật đã trở thành kinh điển của Hương Cảng trong nhiều thập kỷ. “Điện ảnh Hồng Kông không phân chia quá rõ về ranh giới giữa thiện và ác. Trong Vô gian đạo, lực lượng cảnh sát có nội gián của xã hội đen hay trong những phim như Người trong giang hồ, lưu manh cũng nói nghĩa khí” – nhà sản xuất Điền Khải Văn – Hội trưởng Hiệp hội Nghệ sĩ Hồng Kông – nhận định.

Cho nên khi thực hiện Vô gian đạo, đạo diễn Lưu Vỹ Cường đã đưa kịch bản cho Lương Triều Vỹ, Lưu Đức Hoa và để 2 ngôi sao tự chọn vai. Vì với ông, trong cả 2 nhân vật đều có mảng sáng – tối, thiện – ác và với sự biến hóa tài tình, cả 2 diễn viên tài năng đều có thể “cân” được tốt vai diễn của mình. Thật bất ngờ khi cả 2 diễn viên đều lựa chọn ngược lại với dự đoán của đạo diễn Lưu. Thế nhưng, như ý định ban đầu, ông tôn trọng sự lựa chọn đó. Và thực tế, cả Trần Vĩnh Nhân của Lương Triều Vỹ và Lưu Kiến Minh của Lưu Đức Hoa đều trở thành những hình tượng cảnh sát – lưu manh kinh điển của lịch sử điện ảnh Hoa ngữ.

Khác với những bộ phim hình sự nặng về hành động với những cảnh khói lửa, bắn giết hoặc dòng phim xã hội đen băng đảng thường thấy trước đó của Hồng Kông, Vô gian đạo có kịch bản thiên về đấu trí và những căng thẳng trong nội tâm của 2 nhân vật chính ở cả 2 phía chính – tà. Đằng sau đó là những ẩn dụ, chiêm nghiệm về cõi nhân sinh, soi chiếu qua những triết lý của nhà Phật. Ở đó, các nhân vật như những linh hồn cô độc và mục ruỗng, đến mức tồn tại cũng là một nỗi đày ải, những đau khổ được ví như những hình phạt nơi Vô gián địa ngục – tầng địa ngục thứ tám trong kiếp luân hồi. Như những lời của Phật Tổ trong cảnh cuối cùng của bộ phim: “Kẻ đã xuống địa ngục sẽ không bao giờ chết. Trường thọ cũng là một nỗi khổ ở cõi A tì”.

Tuy nhiên, trong những đổi thay của thời cuộc, những sự trỗi dậy của điện ảnh Hồng Kông năm ấy không kéo dài được quá lâu. Dù một loạt bộ phim hành động, xã hội đen sau này vẫn nhận được sự yêu thích của khán giả nhưng dấu ấn của Vô gian đạo cùng không khí sáng tạo và thưởng thức điện ảnh của những thập niên vàng son dường như khó có thể tìm lại được nữa.

Năm 2019, nhà sản xuất Điền Khải Văn đã phải buồn bã đặt câu hỏi: “Bây giờ chúng ta còn có thể quay được những bộ phim như Vô gian đạo không?”. Câu trả lời đến nay vẫn còn bỏ ngỏ. 

Theo Lan Anh/PNO