Giáo dục Việt Nam 2012: Những cơ hội và thách thức

Năm 2011 được đánh dấu bằng nhiều sự kiện quan trọng đối với giáo dục Việt Nam. Đề án ngoại ngữ quốc gia đã đi vào thí điểm tại các địa phương trong cả nước. Năm học này, dù vẫn chỉ là thí điểm nhưng Bộ GD-ĐT đã phải “hạ” chuẩn giáo viên tiếng Anh từ B1 xuống cận B1 (theo khung tham chiếu châu Âu). Hơn thế nữa, điều kiện cơ sở vật chất không phải nơi nào cũng đáp ứng được. Chính vì vậy, mục tiêu đặt ra đến năm 2020, 100% học sinh lớp 3 được học tiếng Anh nhưng Bộ GD-ĐT cũng rất dè dặt khi cho biết chủ trương của đề án là nơi nào đủ điều kiện thì mới cho triển khai. Nơi nào chưa có thì tích cực chuẩn bị. Cụ thể là với khối tiểu học, để thực hiện được thì học sinh phải học 2 buổi/ngày, giáo viên phải đạt trình độ ít nhất là B1 (mức độ thứ 3 của thế giới). Chúng ta sẽ cố gắng giải quyết các khó khăn vào giai đoạn đầu từ nay đến 2015. Sau đó, khi các điều kiện đã được chuẩn bị thì việc tăng tốc về chất lượng, phạm vi có thể cơ bản đạt được các mục tiêu của đề án. Cũng có thể cần thiết phải điều chỉnh vì cái quan trọng nhất là chất lượng.

Dự thảo Đề án đổi mới chương trình và SGK của bộ đưa ra cũng bị dư luận “đánh” tơi tả. Dự thảo này có dự toán kinh phí 70 ngàn tỷ đồng. GS. Hoàng Tụy cho rằng đây là cách làm ngược đời và quá lãng phí. GS. Chu Hảo (nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học – Công nghệ) nhận xét: “Chương trình, SGK hiện hành thực hiện từ năm 2002 đến nay chưa được tổng kết, nghĩa là khiếm khuyết của chương trình trước chưa được phân tích, mổ xẻ một cách đầy đủ mà đã làm cái mới. Chính vì vậy mà nội dung đề án không cụ thể, không rõ ràng.

Làm thế nào giảm tải nội dung chương trình học? Làm thế nào giải quyết vấn đề phân luồng, tránh tình trạng học sinh cứ học xong phổ thông là thi đại học? Hệ thống thi cử nhiều bất cập cũng chưa có giải pháp nào… Một chương trình đã thực hiện 10 năm mà không có một nghiên cứu khoa học nghiêm chỉnh, cơ bản nào để làm cơ sở khoa học cho đề án tiếp theo.

Một nghịch lý dễ thấy là trong khi các trường đại học phải dùng tiền để mời chào thí sinh đến học thì phụ huynh trẻ mầm non phải xếp hàng trắng đêm để giành một suất học cho con. Và không biết những nghịch lý này bao giờ mới được giải quyết? Câu trả lời đang chờ ngành giáo dục giải đáp.

Đối với giáo dục ĐH cũng còn nhiều bất cập. Sự phát triển quá “nóng” của số lượng cũng đã ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Ngay Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Phạm Vũ Luận cũng phải thừa nhận đang có vấn đề rất nghiêm trọng về tổ chức quản lý và đảm bảo chất lượng. Trong 10 năm liên tục, mỗi năm đều tăng 110%. Giáo dục phát triển nóng thì sẽ có cái giá phải trả. Bộ trưởng trả lời chất vấn trước Quốc hội cũng ngày càng vất vả. Tự mình không hài lòng với mình, huống chi người ngoài.

Những cái chưa được trên đây cũng là thách thức cho giáo dục Việt Nam trong năm 2012. Theo GS. Hoàng Tụy, thách thức đang đợi ngành giáo dục ở phía trước chính là sự lạc hậu trì trệ quá lâu. Mục tiêu, tổ chức và phương pháp giáo dục quá cũ kỹ, hoàn toàn không thích hợp với thời đại ngày nay. Nhu cầu hội nhập quốc tế rất bức thiết, nhưng giáo dục, khoa học của chúng ta lại quá kém khả năng hội nhập. Giáo dục là một hệ thống phức tạp, khi nó sa lầy trong khủng hoảng tức là có những lỗi hệ thống trầm trọng, không cách nào chữa khỏi bằng biện pháp chắp vá, sai đâu sửa đó. Như kinh nghiệm đã cho thấy từ nhiều năm nay, nếu không có tư duy hệ thống thì sửa đâu sai đó, càng sửa càng rối. Thứ hai là tình hình kinh tế khó khăn đặt ra cho giáo dục những áp lực, những hạn chế khắc nghiệt. Chẳng hạn như việc đầu tiên cần làm để chấn hưng giáo dục là giải tỏa cái nghịch lý lương/thu nhập tồn tại từ hàng chục năm nay và chính nó là cái nguyên nhân chủ yếu làm suy đồi giáo dục. Tuy nhiên, GS. Tụy cũng khẳng định những thách thức vừa nói dù sao vẫn chưa phải là đáng lo nhất. Mà đáng lo hơn nhiều là về mặt tư duy, tư tưởng, ý thức hệ, chưa sẵn sàng thực hiện cải cách giáo dục nghiêm chỉnh.

Nhưng cũng theo GS. Tụy, thì giáo dục Việt Nam đang đứng trước nhiều thời cơ. Đó là sự đồng thuận cao độ của xã hội đối với yêu cầu cấp thiết phải đổi mới xã hội. Những năm gần đây, dù kinh tế khó khăn nhưng đã có một số tin vui xuất hiện những nhân tài người Việt tầm cỡ thế giới. Đặc biệt, sự kiện Ngô Bảo Châu đã tạo một niềm hứng khởi lớn cho giới khoa học, giáo dục cả nước. Điều này chứng tỏ tiềm năng to lớn của trí tuệ Việt Nam, cho phép chúng ta đặt niềm tin và hy vọng vào tương lai, nếu biết khai thác đúng tiềm năng đó.

Với những thời cơ và thách thức trên, chúng ta vẫn có quyền hy vọng một tương lai mới hơn cho giáo dục Việt Nam trong năm 2012 này.