Ôn thi THPT quốc gia 2017 môn ngữ văn: Bài 1: Hệ thống cấu trúc đề thi

Nhiều học sinh lúng túng và lo lắng trước việc phải học cái gì và ôn thi THPT quốc gia môn ngữ văn như thế nào cho nhanh, đúng hướng và hiệu quả. Trong khi đó, kỳ thi năm 2017 này có một số thay đổi cơ bản. Để ôn tập tốt, các em cần nắm vững các trọng tâm sau.

Khi ôn tập, học sinh phải ôn theo hệ thống, qua đó giúp các em có cái nhìn theo nhóm thể loại. Ảnh: N.Trinh

Nắm chắc cấu trúc, các yêu cầu của đề

Các mặt này được cụ thể hóa ở đề thi minh họa mà Bộ GD-ĐT đã hai lần công bố, và dự kiến cuối tháng 5 sẽ công bố lần 3. Cần chú ý là đề thi lần này có một số thay đổi. Như về thời gian làm bài: chỉ còn 120 phút so với 180 phút trước đây. Thay đổi về cấu trúc đề thi: đề cũng có 3 phần (3 câu), nhưng ở phần đọc hiểu chỉ còn 1 văn bản với 4 câu hỏi (trước đây là 2 văn bản với 8 câu hỏi), nhưng thang điểm vẫn giữa nguyên là 3 điểm. Không còn viết bài văn xã hội 600 chữ mà là viết đoạn văn khoảng 200 chữ (có sự tích hợp nội dung với văn bản đọc hiểu), với thang điểm từ 3 rút xuống còn 2 điểm. Câu nghị luận văn học như cũ nhưng thang điểm tăng từ 4 lên 5 điểm.

Nắm chắc sự thay đổi này là rất cần thiết, vì khi cấu trúc đề, thang điểm và thời gian làm bài thay đổi thì cách yêu cầu cụ thể trong từng câu hỏi, từng phần của đề cũng thay đổi. Và dĩ nhiên yêu cầu đáp án chấm cũng khác. Ví dụ, ở phần đọc hiểu, đề từ 2 văn bản (8 câu hỏi) rút xuống còn 1 văn bản (4 câu hỏi), nhưng thang điểm không thay đổi thì chắc chắn 4 câu hỏi này sẽ có yêu cầu cao hơn, và đặc biệt là phải có nhiều vế, nhiều yêu cầu trả lời hơn. Nếu thí sinh chỉ trả lời qua quýt hoặc theo cách chung chung 1 ý mà không biết phân tích thành các ý nhỏ để trả lời thì sẽ mất điểm.

Ngoài ra cần thấy ở đây là trọng tâm nội dung ôn tập nằm ở chương trình lớp 12. Đề thi ra chung cho học sinh thuộc hệ THPT và hệ GDTX, nên sẽ giới hạn bớt một số tác phẩm mà 2 hệ không cùng học. Đề được phân hóa theo mức độ 60% yêu cầu cho mục đích xét tốt nghiệp và 40% yêu cầu khó hơn để phân loại xét tuyển sinh.

Cần hệ thống hóa kiến thức

Có 3 trọng tâm cần phải có cái nhìn hệ thống trong cấu trúc đề thi môn văn.

Thứ nhất, phần đọc hiểu. Trong đề thi, trước đây câu đọc hiểu thuộc mức lượng giá nhận biết, thông hiểu và vận dụng (thấp), mức điểm là 3 điểm. Nhưng trong đề thi đổi mới từ năm nay, phần vận dụng (thấp) tách ra thành yêu cầu riêng ở câu làm văn xã hội viết đoạn văn ngắn (2 điểm). Ở mức nhận biết, đề thường yêu cầu chỉ ra văn bản thuộc phong cách ngôn ngữ nào? phương thức biểu đạt là gì? thao tác lập luận nào? phép tu từ, liên kết gì? lỗi gì về tạo lập văn bản?… Ở mức thông hiểu, câu hỏi thường yêu cầu là xác định nội dung, chủ đề, bố cục của văn bản; đặt nhan đề cho văn bản; nêu tác dụng của phép tu từ nào đó; hoặc trích một vài câu của văn bản và yêu cầu thí sinh giải thích, nêu sự thông hiểu về nó…

Mặc dù xu hướng ra đề thi gần đây theo hướng gợi mở để tránh thí sinh ôn bài theo cách học tủ, học vẹt, thế nhưng cũng cần hình dung có bao nhiêu dạng đề bài sẽ cho trong từng tác phẩm nhằm xây dựng những kiểu dàn bài hợp lí để việc ôn bài có hệ thống, nhanh chóng và hiệu quả.

Thứ hai, câu viết đoạn văn ngắn. Đề yêu cầu trình bày trong giới hạn 200 chữ. Có nhiều cách hỏi theo dạng tích hợp với văn bản đọc hiểu: Từ chủ đề của văn bản, trình bày ý kiến liên quan đến chủ đề đó; hoặc trích một vài câu của văn bản và yêu cầu triển khai thành đoạn văn; hoặc yêu cầu đưa thêm những ý kiến của người viết ngoài quan điểm, chính kiến của tác giả văn bản…

Thứ ba, với câu nghị luận văn học, cần có cái nhìn hệ thống bao quát toàn bộ giới hạn nội dung ôn thi. Giới hạn này nằm ở hai bài: Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến hết thế kỷ XX (lớp 12). Bài khái quát này giúp ta hệ thống toàn bộ tác phẩm có trong nội dung ôn thi; nắm được các đặc điểm cơ bản của từng giai đoạn văn học (tính hiện đại hóa, tính cách mạng hóa, khuynh hướng sử thi, cảm hứng lãng mạn…); nắm được từng tác phẩm thuộc giai đoạn nào của quá trình phát triển văn học; tác phẩm nào thuộc thời kì nào (chống Pháp, chống Mỹ hoặc thời kì đổi mới sau năm 1975)… Để từ đó có cơ sở hiểu đúng nội dung tư tưởng, quan điểm thẩm mỹ, nghệ thuật… của từng tác phẩm và chùm tác phẩm. Ví dụ, khi ôn tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), cần thấy đây là tác phẩm viết trong thời kì đổi mới sau 1975, cho nên chú trọng đến cảm hướng thế sự, đời tư, mang tính nhân bản, nhân văn của tác phẩm.

Việc ôn tập theo hệ thống giúp ta có cái nhìn theo nhóm thể loại. Cả chương trình ôn thi lớp 12 quy về các thể loại sau: 1. văn chính luận/nghị luận; 2. thơ; 3. truyện ngắn; 4. tùy bút, bút kí; 5. văn bản kịch. Hệ thống theo thể loại giúp ta ôn tập đúng hướng nội dung từng thể loại, từng tác phẩm và lượng trước dạng đề bài mà đề thi sẽ cho, vì mỗi thể loại, mỗi tác phẩm có đặc trưng riêng, có cách yêu cầu đề riêng. Ví dụ, khi ôn các văn bản kịch (Hồn Trương Ba, da hàng thịt – Lưu Quang Vũ) phải chú ý đến các mâu thuẫn xung đột kịch (vì bản chất của kịch là xung đột, mâu thuẫn), và từ các mâu thuẫn ấy phải rút ra ý nghĩa gì? Hay khi ôn các tác phẩm thuộc thể loại chính luận (như Tuyên ngôn độc lập – Hồ Chí Minh), cần chú ý nhiều nhất là nghệ thuật lập luận. Cũng như thế, đối với truyện ngắn, các dạng đề thường gặp là phân tích nhân vật, tình huống, một khía cạnh nội dung hoặc nghệ thuật của truyện (như nhân vật Tràng, tình huống của Vợ nhặt – Kim Lân). Với thơ là phân tích một đoạn thơ tiêu biểu của bài thơ, phân tích một khía cạnh bao trùm bài thơ (như đoạn 1 của bài Tây Tiến – Quang Dũng, hoặc hình tượng người lính Tây Tiến). Ngoài ra cần chú ý đến dạng bài bàn luận về một ý kiến bàn về văn học…

Cũng cần ôn tập theo chủ điểm để có cái nhìn trong quan hệ tương quan, so sánh nhiều tác phẩm, giúp dễ nhớ và không mất nhiều thời gian. Có nhiều chủ điểm về đề tài, chủ đề, hình tượng nhân vật, cảm hứng tư tưởng, bút pháp nghệ thuật, phong cách tác giả… Chẳng hạn về đề tài đất nước, về vẻ đẹp hình tượng người phụ nữ; về vẻ đẹp của các con sông; về cảm hứng lãng mạn; về khuynh hướng sử thi, chủ nghĩa anh hùng cách mạng; về giá trị hiện thực, nhân đạo; về phong cách nghệ thuật, bút pháp sáng tác… Tất cả các chủ điểm này đều có ở một số chùm tác phẩm trong chương trình lớp 12.

Trần Ngọc Tuấn
(Giáo viên Trường THPT Tây Thạnh, TP.HCM)