Bảo tàng ngoài công lập: Gặp khó khi ứng dụng công nghệ

Hiện nay, nhiều bảo tàng công lập trên địa bàn TP.HCM đã ứng dụng công nghệ thông tin vừa giúp tăng tính trải nghiệm cho khách tham quan vừa góp phần bảo tồn giá trị di sản. Tuy nhiên, bảo tàng ngoài công lập lại gặp khó khăn khi ứng dụng công nghệ. Tình trạng này kéo dài có thể khiến bảo tàng ngoài công lập bị tụt hậu, lãng quên trong lúc các bảo tàng bạn đang từng bước đi lên.

Các bạn trẻ đang tham quan trực tiếp tại Bảo tàng Áo dài

Không có kinh phí

Bà Huỳnh Ngọc Vân (Giám đốc Bảo tàng Áo dài) cho biết, việc tiếp cận và ứng dụng các thành tựu công nghệ vào hoạt động Bảo tàng Áo dài để tăng sức hấp dẫn, hiệu quả phục vụ công chúng vẫn là ước mơ, là niềm khát khao của những người quản lý. Bởi cơ hội để tiếp cận và được thụ hưởng các dự án từ phía Nhà nước đối với các bảo tàng ngoài công lập còn rất hạn chế vì khó khăn từ luật pháp, thủ tục cho đến nguồn vốn. Trong khi đó, phần lớn bảo tàng ngoài công lập được thành lập từ nguồn vốn của cá nhân, gia đình, công ty nên khả năng tài chính của các bảo tàng thường hạn chế. Nguồn thu từ hoạt động tham quan của du khách và các dịch vụ bổ trợ chưa thể trang trải chi phí thường xuyên của mỗi đơn vị. Vì vậy để có thể xây dựng đề án ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động bảo tàng ngoài công lập là điều vô cùng khó khăn.

Hơn nữa, những nguồn quỹ tài trợ quốc tế cấp Nhà nước hoặc từ các tập đoàn, công ty lớn đem đến cho các bảo tàng ở Việt Nam cũng không dám mạnh dạn lựa chọn và đầu tư vào các bảo tàng ngoài công lập. “Việc tuyển dụng, giữ chân, đào tạo, bồi dưỡng nhân viên có đủ trình độ, kinh nghiệm nắm bắt quản lý hoạt động liên quan đến công nghệ thông tin trong bảo tàng ngoài công lập luôn là vấn đề đầy trăn trở của chúng tôi”, bà Vân bày tỏ.

Theo bà Vân, đứng trước những khó khăn, thử thách đó Bảo tàng Áo dài rất băn khoăn, lo lắng sẽ bị tụt hậu, bị lãng quên trong lúc các bảo tàng bạn đang từng bước đi lên, nâng cao hiệu quả nhờ ứng dụng công nghệ trong mọi mặt hoạt động.

“Bảo tàng Áo dài vẫn tìm kiếm cơ hội để học hỏi, tham quan, trải nghiệm, khám phá ở các bảo tàng bạn để tiếp tục nuôi dưỡng những ước mơ, khát vọng của mình. Chúng tôi vẫn tin tưởng rằng Nhà nước, các nguồn quỹ tài trợ, các cá nhân và đơn vị trong và ngoài nước sẽ có lúc nhận thức và đánh giá đúng vai trò của các bảo tàng ngoài công lập, trong đó có Bảo tàng Áo dài đối với công chúng, với du khách và tạo điều kiện cho các bảo tàng ngoài công lập tiếp cận với các dự án ứng dụng công nghệ vào hoạt động của bảo tàng”, bà Vân kỳ vọng.

Phải cập nhật liên tục

Theo ThS. Nguyễn Thị Anh (nhân viên Phòng Nghiên cứu – sưu tầm, Bảo tàng Chứng tích chiến tranh), công nghệ có những tính ưu việt nhưng cũng đặt ra thách thức đối với bảo tàng. Bởi sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ dẫn đến sự thay đổi không ngừng của các phần mềm, ứng dụng. Theo đó, các nhà sản xuất sẽ phát hành định kỳ các bản cập nhật, thậm chí thay đổi phần mềm nhằm nâng cấp các tính năng hoặc khắc phục những sự cố. Điều đó có thể sẽ làm xảy ra xung đột giữa phần mềm và phần cứng thiết bị trong quá trình sử dụng, thậm chí bị mất dữ liệu. Mặc khác, phần mềm cập nhật liên tục cũng đòi hỏi cán bộ làm công tác bảo tàng cũng như du khách phải cập nhật. Đối với trưng bày trực tuyến, sự thay đổi của phần mềm, chất lượng đường truyền cũng có thể sẽ ảnh hưởng đến hoạt động trải nghiệm của du khách như lỗi không hiển thị hình ảnh, mất âm thanh, hoặc không tải được trưng bày.

Các em học sinh bấm nút để trải nghiệm tham quan bảo tàng trực tuyến

ThS. Anh cho biết, kinh phí để thực hiện triển lãm trực tuyến cũng là một thách thức không nhỏ, đặc biệt đối với các bảo tàng tự chủ tài chính, bảo tàng tư nhân (ngoài công lập). Để xây dựng một trưng bày trực tuyến đòi hỏi hiện vật, tư liệu, hình ảnh phải được số hóa, scan đa chiều đồng thời từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu về quản lý và trưng bày hiện vật. Bên cạnh đó là đầu tư về máy móc, thiết bị phù hợp. Chính vì vậy, nguồn kinh phí vừa phải đảm bảo để trang bị cơ sở vật chất, kỹ thuật vừa đầu tư về nguồn lực vận hành trở thành một trong những trở ngại của bảo tàng. Mặt khác, đối với các đơn vị tự chủ, việc thực hiện các trưng bày trực tuyến mà không thu phí có thể gây thiệt hại cho đơn vị nếu du khách không đến tham quan trực tiếp nữa sau khi đã tham quan trực tuyến. Nếu lượng khách đến bảo tàng giảm sẽ làm giảm nguồn thu trực tiếp của đơn vị.

Bên cạnh đó, đối tượng tiếp cận trưng bày trực tuyến còn hạn chế. Điều này thể hiện rõ trong việc không phải bất cứ người dân nào cũng có khả năng tiếp cận với công nghệ. Chính tính thay đổi thường xuyên của công nghệ cũng là một rào cản, công nghệ không ngừng đổi mới đặt ra yêu cầu về thiết bị cũng như con người tân tiến như đường truyền mạng ở những vùng sâu, xa, thiết bị điện tử hiện đại. Do đó, sẽ khó khăn đối với những du khách lớn tuổi, ở ngoại ô, miền núi trong việc tiếp cận trưng bày trực tuyến.

“Về nội dung được xây dựng trong trưng bày trực tuyến. Trưng bày trực tuyến không đơn thuần là đưa hình ảnh, tư liệu, hiện vật lên không gian ảo mà nó được thực hiện tương tự như một trưng bày truyền thống với bố cục, câu chuyện rõ ràng, hấp dẫn, hình ảnh, tư liệu, hiện vật được chọn lọc kỹ lưỡng, truyền tải được thông điệp ấn tượng đến với khách tham quan. Trưng bày trực tuyến chỉ đạt hiệu quả khi câu chuyện được xây dựng thú vị, thu hút người xem, thậm chí gợi trí tò mò cho du khách tìm đến bảo tàng”, ThS. Anh chia sẻ.

Theo các chuyên gia, thách thức trong việc ứng dụng công nghệ ở bảo tàng trong đó có bảo tàng ngoài công lập là con người. Công nghệ dù phát triển mạnh mẽ như thế nào vẫn chỉ là công cụ để con người sử dụng để hiện đại hóa không gian trưng bày, truyền bá văn hóa, thu hút du khách đến tham quan, học hỏi. Hơn nữa, với sự phát triển nhanh chóng như hiện nay, công nghệ ngày hôm nay có thể là tân tiến nhất, nhưng mai đã lỗi thời thì điều quan trọng nhất vẫn là có nguồn lực về con người với kỹ thuật, chuyên môn cao. Trong khi đó, đa số đội ngũ nhân viên của các bảo tàng có chuyên môn cao trong việc xây dựng nội dung trưng bày, nhưng lại thiếu kỹ năng vận hành, áp dụng công nghệ và phải nhờ đến những công ty có chuyên môn về công nghệ nhưng lại không có kiến thức về lĩnh vực bảo tàng. Điều đó dẫn đến sự khập khiễng trong việc áp dụng nội dung nào vào công nghệ nào cho phù hợp.

Thúy Kiều