Cách mạng công nghiệp 4.0 đến với giới âm nhạc

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư còn được gọi là công nghiệp 4.0 chính là công nghệ kỹ thuật số do các nhà khoa học Đức Klaus Schwab khởi xướng từ năm 1911 và khoảng 5 năm sau được phổ biến trên toàn thế giới. Nhờ thông qua internet, công nghiệp 4.0 đã đổi mới sâu rộng toàn bộ hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục, nghệ thuật, xã hội… vừa nhanh chóng, vừa hiệu quả.

Ca khúc “Đẹp nhất bông sen” của nhạc sĩ Trương Quang Lục từ TP.HCM gửi ra Hà Nội được phối âm, phối khí, thu tiếng, thu hình và gửi lại cho tác giả hoàn toàn bằng kỹ thuật số

Trong xu thế chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ, giới âm nhạc trên toàn thế giới cũng được thụ hưởng tiện ích vô cùng to lớn từ cuộc cách mạng này.

Khi công nghiệp 4.0 ra đời, giới âm nhạc nước ta như có trong tay một phương tiện rất hiệu nghiệm giúp ích hoạt động nghệ thuật của mình. Khi chưa có xu thế chuyển đổi số, quá trình sáng tạo nghệ thuật từ lúc những nốt nhạc đầu tiên của một tác phẩm âm nhạc ra đời đến khi tác phẩm ấy vang lên đến tai thính giả, quả là một quá trình dài dằng dặc, vất vả, phức tạp, vừa mất thời gian vừa tốn công sức. Đã có rất nhiều phần mềm kỹ thuật số được các nhà công nghệ thông tin nghiên cứu xây dựng có tác dụng hỗ trợ đắc lực, hiệu quả cho nghệ thuật âm nhạc. Trong vô số các phần mềm đang lưu hành trên thị trường, xin giới thiệu một số thông dụng phổ biến hiện nay, trong đó có cả các phần mềm ra đời từ trước khi có công nghiệp 4.0.

Encore là phần mềm hỗ trợ soạn nhạc, ghi chép, thêm bớt, chỉnh sửa nốt nhạc, giúp ta nghe và hoàn thành bản nhạc một cách trọn vẹn, đúng nhịp điệu và tiết tấu một cách đơn giản, hiệu quả. Trước đây, việc sáng tác bài hát trên giấy thường gặp nhiều khó khăn trong việc sửa chữa, thay đổi cao độ, trường độ, âm hình, nét nhạc, cấu trúc bản nhạc… Giờ đây, người sáng tác có thể tạo nên từ một số nét giai điệu thành một bản nhạc hoàn chỉnh bằng cách thao tác bấm chuột. Sau khi hoàn thành việc soạn một bản nhạc, nếu tác giả cảm thấy cần nâng hoặc hạ “tông” theo đúng với cảm xúc của mình, chỉ cần dùng con chuột điều chỉnh chỉ trong vài giây, nếu viết tay trên giấy có thể mất vài chục phút (đối với một trang A4). Dùng chương trình Encore, nối với máy in, ta có thể sao chép một bản nhạc mới ra đời thành nhiều bản rất nhanh chóng.

Sound Forge là phần mềm giúp ta chỉnh sửa, xử lý các file âm thanh có sẵn trong máy tính, ghi lại các âm thanh nhạc phát ra từ nhiều nguồn khác nhau như ca sĩ, băng, đĩa, USB. Phần mềm này có thể cung cấp nhiều hiệu ứng âm thanh đặc biệt do ta lựa chọn vào file audio của mình. Mặt khác, phần mềm còn giúp ghép audio và video có sẵn thành một tác phẩm âm nhạc hoàn chỉnh vừa có tiếng vừa có hình. Các tính năng chính của phần mềm Sound Forge có thể tóm tắt như sau: Thứ nhất, biên tập chỉnh sửa âm thanh: Xử lý âm thanh có trong máy tính, trong các thiết bị ngoài như ti vi, đầu đĩa, cassette… Thứ hai, cung cấp nhiều hiệu ứng âm thanh khác nhau, do ta lựa chọn cho thích hợp với bản nhạc. Thứ ba, chỉnh sửa âm thanh có sẵn phát ra từ video và đồng bộ cả đôi bên để tạo nên một video mới hoàn chỉnh. Thứ tư, lọc bỏ những tạp âm kèm theo các file nhạc như tiếng nói, tiếng ồn, tiếng nhiễu xen lẫn vào trong quá trình ghi âm. Thứ năm, trích xuất toàn bộ âm thanh lưu trong đĩa CD, VCD, DVD, ổ cứng máy tính.

Cubase là phần mềm chuyên về kỹ thuật thu âm, phối khí và soạn thảo nhạc, với chất lượng âm thanh tinh tế. Nhờ đó ta có thể sáng tác và ghi lại bài mới, làm nhạc beat (nhạc đệm) cho bài có sẵn, chỉnh sửa âm thanh, pha trộn âm thanh. Mặt khác, đây là phần mềm làm nhạc chuyên nghiệp giúp cho máy tính trở thành hệ thống sản xuất âm nhạc được trang bị đầy đủ. Phần mềm Cubase có 3 đặc điểm nổi bật đáng ghi nhận: Giao diện không quá phức tạp, dễ thao tác đối với người sử dụng; Cho phép tạo ra các bản âm thanh thô, nhạc đệm, lời bài hát, trước khi phối hợp hoàn chỉnh các phần khác nhau; Là công cụ khá thích hợp để nhạc sĩ sáng tác và thu âm những tác phẩm mới của mình. Các phòng thu âm đang hoạt động trong nước hiện nay thường dùng phần mềm này.

Cakewalk Sonar là phần mềm sản xuất âm nhạc chuyên nghiệp và là một trong những phần mềm hiếm hoi có khả năng điều chỉnh âm thanh một cách chính xác. Ngoài ra, phần mềm này còn có tính năng khá đặc biệt là sản xuất âm nhạc với nhiều hiệu ứng nhạc cụ khác nhau thông qua việc tương thích với máy vi tính. Nhược điểm của phần mềm này là khá phức tạp, gây khó khăn cho người mới sử dụng.

Band in a box (Ban nhạc trong cái hộp) là phần mềm khá độc đáo, ngay cái tên cũng đã nói lên điều đó. Trong lúc các phần mềm soạn nhạc khác khi hoạt động cần có âm thanh nhạc từ bên ngoài đến với máy vi tính, nhất là các nhạc cụ, thì ngay trong phần mềm này đã có sẵn âm thanh của vô số các nhạc cụ đủ các bộ dây, đồng, hơi, gõ… từ piano đến kèn trompette, từ clarinette đến trống bass. Dùng phần mềm này, trước hết ta cần chọn các hợp âm bất kỳ, ví dụ C (do trưởng), Gm (sol thứ) cho một tiết nhạc, câu nhạc, bản nhạc. Tiếp đến, chọn phong cách âm nhạc từ hằng trăm style sẵn có. Phần mềm sẽ tự động tạo ra một bản nhạc hoàn chỉnh với sự sắp xếp đầy đủ các loại nhạc cụ của một dàn nhạc nhẹ. Ngoài việc tạo ra bản nhạc đệm hay bản hòa tấu, phần mềm này còn giúp ta khám phá và phát triển ý tưởng âm nhạc, giúp ích cho người mới học nhạc luyện tập khả năng nghe nhạc với các thể loại có phong cách, màu sắc khác nhau. Có thể xem Band in a box như là một thầy dạy nhạc tại gia vậy.

Bản thảo bài Vàm Cỏ Đông năm 1966. Bản chép sạch cũng phải viết tay

Ngoài các phần mềm âm nhạc thông dụng kể trên còn có các phần mềm khác như: Audacity, Ableton, Avid Pro Tools, FL Studio, Garage Band, Hydrogen Music, LMMS, Mixxx, Presonus Studio One, Propeller Head Reason…

Từ các cuộc cách mạng công nghiệp ban đầu đến công nghiệp 4.0, nhân loại đã có khá nhiều cơ hội phát triển cho nền âm nhạc thế giới từ sáng tạo, phổ biến đến tiếp cận, thưởng thức. Cơ hội lớn nhất là khả năng của công chúng đến với âm nhạc được gia tăng mạnh mẽ, dễ dàng, nhanh chóng. Internet, điện thoại thông minh đã giúp công chúng kể cả ở vùng nông thôn, nơi hẻo lánh nghe âm nhạc trong và ngoài nước. Song song với sự phát triển về âm nhạc trong lĩnh vực nghệ thuật là sự phát triển về âm nhạc trong lĩnh vực kinh tế nhờ có công nghiệp 4.0. Theo Liên đoàn quốc tế Công nghiệp ghi âm (IFPI), từ năm 1915, doanh thu của các nhà sản xuất âm nhạc trên nền tảng kỹ thuật số đã vượt doanh thu của các nhà sản xuất các bản ghi âm truyền thống như băng, đĩa… Trong quá trình sáng tác, biểu diễn, thu âm, phát hành tác phẩm âm nhạc, các nhạc sĩ, ca sĩ, người phối âm, phối khí, kỹ thuật viên phòng thu, nhà kinh doanh âm nhạc…, dù mỗi người ở một nơi khác nhau nhưng vẫn có thể cùng hợp tác thực hiện quá trình trên một cách nhanh chóng nhờ kỹ thuật số.

Xu thế tiến bộ của âm nhạc trong thời đại công nghiệp 4.0 là một thực tế, tuy nhiên, nếu lạm dụng, xem kỹ thuật số có thể thay thế “con tim và khối óc” của người nhạc sĩ thì đó là một tai họa to lớn cho nghệ thuật âm nhạc. Để có một tác phẩm thanh nhạc hay khí nhạc chinh phục được quần chúng trước hết phải có sự rung động, cảm xúc của nhạc sĩ để tạo nên “cái hồn” của tác phẩm. Chúng ta phải xem tất cả các phần mềm kỹ thuật số là phương tiện hiệu quả, cánh tay đắc lực giúp các nhạc sĩ sáng tác, phổ biến tác phẩm âm nhạc và tuyệt đối không thể thay thế sự sáng tạo riêng của mỗi cá nhân trong nghệ thuật. Thụ hưởng kết quả to lớn của xu hướng số hóa âm nhạc nhưng không quên tỉnh táo đi đúng hướng, khéo léo vận dụng để yếu tố con người luôn quyết định chất lượng, đặc điểm, sắc màu của tác phẩm âm nhạc.

Trương Quang Lục