Tem Rắn & Tết Tỵ

Trong suốt chiều dài lịch sử văn hóa dân tộc, hình tượng các con vật gắn liền với đời sống con người, trong đó, không có con vật nào đặc biệt như rắn – con vật không có chân duy nhất… trong 12 con giáp.

Rắn hiện diện trong các trò chơi, các truyện cổ dân gian, vừa là biểu tượng của sự hung dữ, độc ác, dối trá, bội bạc nhưng đồng thời cũng là sứ giả của thần may mắn, mang hy vọng đến cho con người với minh chứng ở các khu vực sông Đà, sông Hồng, sông Lam, vịnh Hạ Long vẫn tồn tại các đền thờ rắn.

Ở nước ta, ngoài hình tượng rắn thần Naga xuất hiện nhiều trong tín ngưỡng và văn hóa Chămpa, Khmer, hình ảnh rắn còn được phát hiện trên trống đồng Ngọc Lũ (văn hóa Đông Sơn), cách nay khoảng 2000 năm.

Tết Nguyên đán có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt Nam. Năm mới 2025 cầm tinh con rắn – là con vật tượng trưng cho năm Tỵ – thứ sáu trong 12 con giáp – theo lịch can chi phổ dụng tại một số nước châu Á như Việt Nam, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc… Hình tượng rắn không chỉ xuất hiện trong hầu hết các nền văn hóa mà còn mang nhiều ý nghĩa khác nhau, đôi khi đối lập nhau và tục thờ rắn là một trong những tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt cổ.

Như thông lệ hàng năm, để chào đón năm mới Ất Tỵ – 2025, ngày 1-12-2024, Bộ Thông tin và Truyền thông phát hành bộ tem “Tết Ất Tỵ” do họa sĩ Nguyễn Quang Vinh thiết kế, gồm 2 mẫu tem hình vuông và 1 bloc với giá mặt lần lượt 4.000 đồng, 15.000 đồng, 15.000 đồng, thể hiện hình ảnh con rắn – linh vật của năm 2025 – hình tượng khá quen thuộc và có sức ảnh hưởng không nhỏ trong nền văn hóa Việt Nam, tượng trưng cho sự tinh anh, thông thái, trường thọ và tái sinh.

Trong đó, 2 mẫu tem thể hiện hình ảnh cặp rắn diện trang phục hoa xuân đang chúc Tết nhau trên nền tem núi non, sông nước cách điệu, vốn là môi trường loài rắn sinh sống; với lời cầu chúc năm mới quen thuộc, ấm áp, tốt lành: “Vạn sự như ý!”, “An khang thịnh vượng!”. Còn mẫu bloc tem khắc họa hình ảnh một gia đình rắn đoàn viên, hạnh phúc quấn quýt lấy nhau, ghép thành hình trái tim. Nền bloc là những nhành hoa xuân rực rỡ cùng hoa văn mây trời, dải lụa tượng trưng cho bình an – hạnh phúc in bóng trên mặt nước.

Bộ tem “Tết Ất Tỵ” – 2025 lấy cảm hứng từ hình tượng Thanh Xà – Bạch Xà, hai vị thần linh trong Tứ phủ trông giữ đền, miếu, núi rừng, sông suối và biển đảo, đem lại sự bình an cho cuộc sống. Không bắt nguồn từ cảm thức ghê sợ, hình tượng rắn được thể hiện trên tem rất đáng yêu với trang phục gấm hoa rực rỡ trong ngày Tết, cùng biểu cảm tươi vui, hạnh phúc qua nụ cười của linh vật, trên nền sắc tem trang nhã, tươi tắn. Có thể nói, bộ tem “Tết Ất Tỵ” – 2025 vừa đậm đà phong cách cổ truyền của dân tộc Việt vừa hiện đại, truyền tải lời chúc năm mới an lành, hạnh phúc đến mọi nhà khi Tết đến, xuân về.

Trước đó, cũng từng có 2 bộ tem mừng Tết rắn, trong đó, bộ đầu tiên ra đời cách đây 24 năm – chào mừng “Tết Tân Tỵ” – 2001.

Bộ tem gồm 2 tem của họa sĩ Tô Minh Trang, do Bưu điện Việt Nam phát hành ngày 2-1-2001 thể hiện hình ảnh cặp rắn tươi vui hướng vào nhau, rực rỡ cùng các họa tiết kỷ hà, thổ cẩm trang trí dọc thân, ẩn hiện trên nền mai đào đậm đà sắc xuân dân tộc.

Theo chu kỳ 12 năm sau, bộ tem chào mừng “Tết Quý Tỵ” – 2013 được phát hành ngày 1-12-2012 của hai họa sĩ Trần Thế Vinh – Tô Minh Trang thiết kế.

Bộ tem gồm 2 mẫu tem rời trong bố cục hài hòa, chặt chẽ, thể hiện sinh động hình ảnh quấn quýt, sum vầy của đôi rắn là biểu tượng của năm 2013, trên viền nền màu hồng và vàng của sắc hoa đào, hoa mai đậm đà không khí Tết cổ truyền dân tộc. Ngoài ra, nếu quan sát kỹ chúng ta có thể thấy mỗi con tem trong bộ tem là góc tiếp cận khác nhau: Con tem giá mặt 2.000 đồng thì hình ảnh cặp rắn thể hiện theo hướng nhìn trên xuống giữa các bông hoa mai vàng tươi, trong khi con tem 10.500 đồng thể hiện hình ảnh đôi rắn từ góc nhìn ngang với các cánh hoa đào hồng thắm.

Ngoài ra, Bưu chính Việt Nam cũng từng thể hiện hình ảnh “rắn độc” trên hai bộ tem cùng tên, gồm: 4 tem do họa sĩ Nguyễn Hiệp thiết kế, phát hành ngày 30-11-1970 (bộ 1) và 7 tem do họa sĩ Nguyễn Thị Sâm thiết kế, phát hành ngày 1-5-1989 (bộ 2).

Tem bưu chính về con giáp – linh vật của năm là đề tài không thể thiếu khi nhân loại rục rịch chuẩn bị tiễn đưa năm cũ, đón chào năm mới.

Cánh tem “Tết Ất Tỵ” – 2025 bé nhỏ không những ghi lại dấu ấn lịch sử tâm linh phong phú tự ngàn xưa của dân tộc không bao giờ bị mai một, mà còn lưu giữ sâu đậm bản sắc văn hóa dân tộc; giáo dục, bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước trong tâm hồn các thế hệ người Việt trên mọi miền đất nước và kiều bào xa xứ trong tâm thức hoài tưởng về nguồn cội mỗi khi Tết đến, xuân về.

Phan Thị Mỵ (Hội Tem tỉnh Khánh Hòa)