Duyên sách tình thư

Chúng ta lặng lẽ lớn lên theo từng trang sách nhỏ, có những quyển sách đã trở thành người thầy vĩ đại, được trân trọng yên vị trên những tủ kính sang trọng. Thiết nghĩ, trong cuộc đời mỗi người, đều cần một vài cuốn sách hợp với mình, như những bằng hữu để cùng nhau đối ẩm, lúc trà dư tửu hậu. Có bạn để tâm giao, có bạn để học thuật, có bạn giúp thăng hoa, mơ mộng… Mình chọn bạn mà chơi và tùy theo bạn mà biết cách chơi để không phụ tấm lòng thành của bạn. Đó là một bài học lớn mà tôi học được từ những quyển sách đầy trân quý.

Sách viết về sách

Vốn là người mê sách, nên ngoài việc chọn đọc những quyển sách chuyên ngành phục vụ cho công việc, tôi có thói quen sưu tập những quyển sách nói về sách – như một sự tri ân, thành kính với người thầy vĩ đại, người bạn chân thành. Trong thế giới sách viết về sách, tôi bắt gặp được quyển sách cùng “tần số” với mình đó là quyển “Thú chơi sách” của nhà cổ ngoạn, cố học giả Vương Hồng Sển (NXB Trẻ, 2023). Quyển sách như là lời tự sự, một sự tỏ bày cảm tình riêng với sách, trút hết nỗi lòng kinh nghiệm viết và đọc sách của tác giả. Những ghi chép của ông về thú vui sách bao giờ cũng gắn với một kỷ niệm nào đó trong quá khứ, chuyện riêng tư lẫn câu chuyện của thời cuộc, dẫu đã xa xôi nhưng vẫn mang tính của thời đại. Tác giả chia sẻ: “Thú chơi sách là một thú nhàn, đóng cửa tháp ngà, thưởng thức chuyện cung trăng, hoặc giở trang sách tìm người trong xuân mộng. Nói như vậy cũng còn chưa đủ: nhà chơi sách chẳng những đọc mà thôi, còn mân mê cuốn sách, rờ rẫm cái bìa êm ái vuốt ve trang giấy mịn màng, gửi hết tâm tư vào đó, một lòng gắn bó thiết tha tưởng còn hơn các phong lưu công tử đời xưa tiếp kiến nhân tình bằng xương bằng thịt!”. Thế mới thấy tình yêu dành cho sách quá đỗi. Cũng vì cái tình sâu đậm đó, qua thời gian, thú chơi sách đã nâng lên thành nghệ thuật, với tất cả sự sâu thẳm của nó. Ở đó, có sự hòa trộn của tính tài tử (chơi sách) và tính bác học (đọc sách). Đó là sự kết hợp của duy lý và duy cảm, hiếu động và trầm mặc, khoa học và nghệ thuật, của âm và dương.

Tôi đọc “Thú chơi sách” bằng nhiều tâm thế. Đầu tiên là của một người kén lừa trong việc thưởng thức sách, cho đến tâm thế của một người học hỏi, rồi đến tâm thế của một người biết ơn. Bởi lẽ, tác giả không chỉ chia sẻ những hiểu biết của mình về mọi mặt của đời sống, mà còn mang theo những hương xưa độc đáo, tràn đầy xúc cảm qua từng trang viết. Văn chương của ông giản dị, tự nhiên mà lôi cuốn vô cùng, một lối hành văn duyên dáng lạ lùng và luôn gây bất ngờ, thú vị.

“Tận tín thư bất như vô thư”

Viễn du qua khu vườn bộn bề chữ nghĩa, dần tìm đến chỗ hoàn mỹ, tiếp nhận nguồn sáng của trí tuệ, tâm hồn, nhân cách, thiết nghĩ không phải là việc dễ dàng. Nhất là với khối lượng “thức ăn tinh thần” đồ sộ như hiện nay… Do vậy, hơn bao giờ hết, ngày nay cần phải có phương pháp đọc sách, thậm chí còn được xem là một nghệ thuật đọc sách. Bởi lẽ, sách tuy là những trang giấy và mực mà nó chứa đựng cả thế giới, phơi bày những bí ẩn của thiên nhiên, vũ trụ, xã hội và con người. Đọc sách là đọc cả thế giới và đọc cả tâm hồn con người. Đọc sách là đọc tha nhân và đọc cả chính bản thân ta. Nhờ đọc sách mà ta hiểu đời, hiểu người và hiểu chính mình. Có những quyển sách khiến ta thất vọng, hụt hẫng. Nhưng không ít cuốn sách làm ta hạnh phúc, hồi hộp và mê đắm. Đọc một quyển sách hay như bị cuốn vào một nỗi say mê, một niềm khoái cảm. Nói như TS. Huỳnh Như Phương: “Hành động đọc là cả một cuộc khám phá và chinh phục. Một nền giáo dục mà không khuyến khích và kích thích công chúng đọc sách là một nền giáo dục phiến diện, có thể sản sinh ra những con người nông cạn về tinh thần”.

Quyển “Thú chơi sách” của nhà cổ ngoạn, cố học giả Vương Hồng Sển (NXB Trẻ, 2023)

Những loại sách khác nhau sẽ có những phương pháp đọc sách khác nhau. Những loại sách có tư tưởng sâu xa thì cần phải đọc tỉ mỉ, nghiền ngẫm và từ từ lĩnh hội. Những loại sách có tư tưởng đơn giản, phổ thông thì lại chỉ cần đọc lướt qua là được. Có những sách lại chứa đựng rất nhiều những quan điểm không chính xác, luận chứng không logic, nên biết sàng lọc và đánh giá. Ngay cả cách ngồi đọc sách cũng tùy thuộc vào loại sách và mục đích của việc đọc. Đọc sách khoa học kỹ thuật, triết học… với mục đích nghiên cứu thì phải ngồi vào bàn nghiêm túc, tập trung tư tưởng, đôi khi phải đứng dậy đi đi lại lại ngẫm nghĩ để tiêu hóa một ý tưởng, một luận điểm. Tương truyền rằng tấm thảm trong phòng làm việc của Karl Marx in hằn dấu chân ông. Còn đọc thơ, đọc truyện để giải trí thì tha hồ thoải mái: đọc khi nằm đợi giấc ngủ, lúc đi du lịch, trong buổi họp nhàm chán, khi chờ chuyến xe…

Sách đồng hành cùng cuộc sống, bởi sách chính là tác nhân giúp ta mở rộng kiến văn, làm giàu trí tuệ, nhưng điều quan trọng hơn hết là phải hết sức lưu ý lời dặn của cổ nhân về phương pháp đọc sách, Mạnh Tử đã từng nói: “Tận tín thư, bất như vô thư”, nghĩa là: “Thà không có sách, còn hơn đọc sách rồi nhắm mắt mà tin vào sách”. Mạnh Tử đã phải cảnh cáo đệ tử của ông một cách gắt gao như vậy, là vì ngay từ thời ấy (thế kỷ 4 TCN) đã có bệnh “tôn sùng kinh điển”, có rất nhiều người yên trí bất cứ điều gì đã chép vào sách là tất nhiên phải đúng. Họ không biết sách có thể chép sai vì vô tình hay hữu ý, có những chương, những mục hậu – thế ngụy tạo, và có những sách hoàn toàn giả mạo.

Trong không gian thanh tịnh của thư phòng, ngồi dưới khung cửa sổ an nhàn, tĩnh lặng, cùng ngọn đèn tỏa sáng dịu nhẹ lung linh, bên chén trà thơm hương nồng ấm vị, thoảng một làn hương từ lư trầm bốc lên phơi màu sương khói huyền nhiệm. Bồng bềnh giữa cõi thực hư đó, được nhâm nhi, nghiền ngẫm quyển sách mình tâm đắc, thật hạnh phúc biết bao! Quyển sách đó, có lẽ chẳng cần ngôn ngữ hoa lệ, cũng chẳng cần mùi mực thơm nồng. Chỉ cần có thể khiến một kẻ đói khát cảm thấy đầy đủ, khiến cho kẻ cô đơn lại thấy được bạn tri âm, thì là sách hay, sách quý. Bởi đơn giản, sách là chân trời cư ngụ của những người bạn tri kỷ và rất chân thành, như lời người xưa đã từng nói: “Một cuốn sách hay trên giá sách là một người bạn, dù quay lưng lại nhưng vẫn là bạn tốt”.

ThS. Nguyễn Hiếu Tín