Ngày 26-9 tại TP.Đà Nẵng, Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức Hội thảo “Những vấn đề đặt ra và triển vọng phát triển văn học”. Đây là hội thảo thứ hai trong chuỗi ba hội thảo toàn quốc tổng kết 50 năm văn học Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất. Sự kiện quy tụ hàng trăm nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu từ khắp cả nước, nhằm nhìn lại hành trình nửa thế kỷ văn học, thẳng thắn đánh giá thành tựu và hạn chế, đồng thời định hướng cho chặng đường sắp tới.
Nhìn lại nửa thế kỷ văn học
Trình bày đề dẫn, nhà văn Nguyễn Bình Phương – Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nhấn mạnh: “Trong lịch sử hình thành văn hóa một dân tộc, 50 năm không dài nhưng với văn học đó là khoảng thời gian đáng kể. Nửa thế kỷ với một thời đại phát triển nhanh chóng có thể giải quyết nhiều vấn đề trọng đại, thậm chí mang tính sống còn cho con người”.
Tại hội thảo, các đại biểu thống nhất rằng văn học nghệ thuật luôn là cốt cách, diện mạo tâm hồn dân tộc. Đời sống biến chuyển, tâm hồn con người biến chuyển, văn học cũng hiển nhiên biến chuyển. Nếu giai đoạn trước 1975 gắn với chiến tranh giành độc lập, thì 50 năm qua là thời kỳ đất nước thống nhất, đổi mới, hội nhập, với nhiều bước ngoặt lịch sử. Nhà thơ Thanh Thảo cho rằng văn học Việt Nam bước vào giai đoạn hội nhập quốc tế, đòi hỏi các nhà văn phải mạnh dạn đổi mới tư duy nghệ thuật, đồng thời giữ vững cốt lõi bản sắc dân tộc.
Nửa thế kỷ qua, văn học Việt Nam đã hình thành đội ngũ đông đảo nhà văn, nhà thơ; nhiều tác phẩm phản ánh công cuộc xây dựng, đổi mới đất nước, khắc họa đời sống con người trong hòa bình. Văn học góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh, bồi đắp tinh thần nhân ái, hòa hợp dân tộc. Tuy nhiên, tại hội thảo, nhiều ý kiến cũng thẳng thắn chỉ ra hạn chế. Có nhà nghiên cứu cho rằng văn học 50 năm qua chưa thực sự tạo nên những tác phẩm mang tầm vóc thời đại, còn thiếu sự đa dạng, thiếu khuynh hướng quyết liệt, chưa có nhiều gương mặt bề thế, tác phẩm xuất sắc khẳng định vị thế quốc tế. Một số ý kiến cho rằng văn học đang “xa rời đời sống”, chưa bám sát những vấn đề nóng bỏng của xã hội, chưa đi sâu vào những bi kịch tinh thần và rạn nứt cộng đồng sau chiến tranh.
PGS.TS Đinh Trí Dũng (Phó Chủ tịch Thường trực Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An) nhấn mạnh: để bước ra thế giới, văn học Việt Nam phải dám đi sâu vào hiện thực, bi kịch và khát vọng con người hôm nay, chứ không thể chỉ phản ánh hời hợt. Hội thảo lần này vì thế không chỉ là dịp nhìn lại mà còn nhắc nhở trách nhiệm của người cầm bút trước xã hội.
Hội nhập nhưng không hòa tan
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế được nhiều đại biểu nhấn mạnh. Nhà văn Hoàng Thụy Anh cho rằng văn học Việt Nam cần có những tác phẩm đủ sức giao lưu, tranh biện và khẳng định bản sắc trước bạn bè thế giới, đồng thời đổi mới hình thức, mở rộng đề tài, nâng cao chất lượng để bắt nhịp với thời đại. Hội nhập không có nghĩa là hòa tan. Văn học Việt Nam phải giữ vững cốt lõi bản sắc, đồng thời đổi mới sáng tạo.
Đại diện cho thế hệ nhà văn trẻ, Hoàng Thụy Anh cũng chỉ ra thách thức mới trước sự phát triển công nghệ và AI, độc giả không còn thụ động mà vừa là người tiêu dùng vừa là người sáng tạo, viết review, sáng tạo nội dung liên quan đến tác phẩm và lan truyền giá trị của nó. Điều này khiến không gian văn học đa diện, năng động hơn nhưng cũng đòi hỏi trách nhiệm từ người đọc trân trọng tác giả, giữ tinh thần đối thoại, tự chịu trách nhiệm khi chia sẻ hay bình luận.
Tiến sĩ, nhà phê bình Trần Huyền Sâm nhìn nhận, trong kỷ nguyên số, người đọc tiếp cận vô vàn nguồn thông tin nhưng dễ bị chi phối bởi văn hóa lai căng. Vì vậy, văn học càng phải giữ chân bạn đọc bằng giá trị đích thực của ngôn từ, đồng thời tận dụng công nghệ, xuất bản điện tử, mạng xã hội để quảng bá tác phẩm, nâng cao khả năng cạnh tranh với văn học quốc tế.
Theo Ban Tổ chức, hội thảo tại Đà Nẵng không chỉ tổng kết 50 năm văn học mà còn mở ra những hướng đi mới. Các đại biểu thống nhất để văn học Việt Nam phát triển xứng tầm, cần khuyến khích sáng tạo dựa trên bản sắc dân tộc; đổi mới phương pháp phê bình, coi trọng lý luận để đồng hành cùng sáng tác; mở rộng giao lưu quốc tế, đưa văn học Việt Nam ra thế giới. Nhà thơ Mai Văn Hoan nhấn mạnh văn học phải trở về với sứ mệnh nguyên thủy: phục vụ con người, giải phóng con người khỏi bóng tối, hướng đến cái thiện vừa là trách nhiệm, vừa là khát vọng bất biến của văn học.
Ban tổ chức cũng nhấn mạnh tinh thần “thẳng thắn và tôn trọng sự khác biệt” để xây dựng nền văn học vừa đậm đà bản sắc, vừa đủ sức hội nhập, đóng góp cho văn hóa nhân loại. Nghệ thuật, trước hết, phải giải quyết câu chuyện của con người, góp phần bồi đắp dòng chảy văn hóa dân tộc và kiến tạo con đường hướng thiện.
Phát biểu kết thúc hội thảo, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều khẳng định: “Văn học là dòng chảy của tâm hồn dân tộc. Chúng ta cần lắng nghe tiếng nói từ quá khứ, nhưng quan trọng hơn là kiến tạo những giá trị mới cho tương lai, để văn học thực sự đồng hành cùng sự phát triển của đất nước”. Việc bồi dưỡng thế hệ nhà văn trẻ, mở rộng hợp tác quốc tế và ứng dụng công nghệ số nhằm lan tỏa tác phẩm đến đông đảo công chúng, coi đó là giải pháp căn cơ giúp văn học Việt Nam khẳng định vị thế trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Sau hội thảo đầu tiên ở TP.HCM ngày 16-9 và cuộc thứ hai tại Đà Nẵng, hội thảo thứ ba sẽ diễn ra tại Hà Nội vào đầu tháng 10 tới. Chuỗi hội thảo này được kỳ vọng mở ra bước chuyển mới cho văn học Việt Nam, vừa tự nhìn lại mình, vừa tìm hướng đi để xứng đáng với kỳ vọng của công chúng trong thời kỳ hội nhập sâu rộng.
Vĩnh Yên
Bình luận (0)