Phần đọc hiểu văn bản (3 điểm, gồm 4 câu hỏi) trong đề thi tốt nghiệp THPT quyết định đến điểm số cao hay thấp của bài làm môn văn. Vì thực tế qua bài làm nhiều năm của thí sinh cho thấy những bài đạt điểm cao từ 8 trở lên, câu đọc hiểu phải đạt gần trọn điểm (từ 2,5 đến 3 điểm). Vậy làm sao để đạt trọn điểm câu hỏi này?
Học sinh một trường THPT trên địa bàn TP.HCM thảo luận trong tiết học môn văn khuyên người khác từ bỏ thói quen không tốt (ảnh minh họa). Ảnh: N.T
Dưới đây là chia sẻ của giáo viên từng chấm thi nhiều năm. Trong đó chú ý đến 3 khâu quan trọng sau:
Thao tác đọc văn bản và kỹ năng trả lời câu hỏi
Thí sinh nên có 2 lần đọc đề. Lần 1 đọc nhanh toàn bộ văn bản và các câu hỏi. Chú ý phần ghi chú cuối văn bản, sự liên thông của các câu hỏi để hiểu nội dung, tìm ý và có thể loại suy khi trả lời. Lần 2 đọc chậm, kỹ, nên có thao tác đánh dấu vào văn bản (hoặc ghi ra giấy nháp) các từ ngữ/câu/đoạn tương ứng với câu hỏi. Tránh vội vàng hấp tấp, kiểu đọc đến đâu trả lời đến đó.
Câu 1 và câu 2 thường là câu hỏi dạng nhận biết (xác định thể thơ, phương thức biểu đạt, chỉ ra/xác định từ ngữ trong văn bản...). Vì vậy yêu cầu thí sinh đọc kỹ văn bản và trả lời rõ ràng, dứt khoát, không chọn theo kiểu may rủi (chẳng hạn thể thơ thì chỉ có 1 phương án trả lời); đầy đủ (ví dụ câu hỏi theo văn bản/tác giả) thì phải ghi ra hết các ngữ liệu có trong văn bản. Tránh trả lời sơ sài, qua quýt hoặc dài dòng lan man. Vì hầu hết đáp án chấm các năm đều yêu cầu là: thí sinh phải trả lời đúng với các câu văn của văn bản và đủ số lượng câu nhất định. Nếu thấy lưỡng lự chưa tìm ra đáp án thì nên tạm cho qua để làm sau, tránh mất thời gian.
Câu 3 phần đọc hiểu của đề thi các năm gần đây và đề thi tham khảo năm 2023 là câu hỏi về nội dung của một đoạn trong văn bản. Để trả lời câu hỏi này thí sinh cần chú ý: Do thang điểm của câu hỏi này là 1 điểm nên phải trả lời nhiều ý, vì thiếu 1 ý có thể sẽ bị trừ 0,25 hoặc 0,5 điểm. Không nên diễn giải bằng đoạn văn dài dòng, mà trình bày bằng các ý gạch đầu dòng. Trả lời đúng vào trọng tâm ngữ liệu.
Ở câu 4 là câu vận dụng, mở rộng. Chẳng hạn nhận xét về một hình ảnh dân tộc trong đề tham khảo 2023, hay rút ra bài học về lẽ sống trong đề thi năm 2021. Cách tốt nhất là nên viết thành đoạn văn, không quá dài và cũng không quá ngắn. Cần bám sát vào nội dung, chủ đề của văn bản để viết cho đúng trọng tâm. Do câu hỏi này có liên hệ đến bản thân nên thí sinh cần thể hiện sự nhận thức đúng đắn, thái độ rõ ràng và tình cảm chân thành.
Về cách trình bày, là một lợi thế cho những thí sinh có cách trình bày rõ ràng, sạch đẹp, khoa học. Mỗi câu được chia tách dễ thấy, mỗi ý trả lời phải có lời dẫn. Không bôi xóa, gộp ghép các ý làm cho bài làm rối rắm, khó đọc, khó có thiện cảm. Chữ viết không cần đẹp nhưng phải rõ ràng, dễ đọc. Đừng nên viết các câu văn quá dài, mà cần ngắn gọn, dứt khoát...
Những lỗi sai trong phần đọc hiểu ở kỳ thi tốt nghiệp năm 2023
Nguyên nhân đầu tiên có thể kể đến là cách ôn tập và cách làm bài của thí sinh chưa thay đổi. Thí sinh còn ôn tập theo kiểu học thuộc kiến thức, phụ thuộc tài liệu mẫu chứ chưa chú trọng đến kỹ năng làm bài, chưa làm chủ được tư duy, thao tác làm bài. Đó cũng là hệ quả của việc học tủ, học vẹt còn tồn tại phổ biến trong việc học và thi môn văn hiện nay.
| Về cách trình bày, là một lợi thế cho những thí sinh có cách trình bày rõ ràng, sạch đẹp, khoa học. Mỗi câu được chia tách dễ thấy, mỗi ý trả lời phải có lời dẫn. Không bôi xóa, gộp ghép các ý làm cho bài làm rối rắm, khó đọc, khó có thiện cảm. Chữ viết không cần đẹp nhưng phải rõ ràng, dễ đọc. Đừng nên viết các câu văn quá dài, mà cần ngắn gọn, dứt khoát... |
Nguyên nhân nữa là do thí sinh ôn tập thiếu trọng tâm, không bám sát vào giới hạn chương trình, vào mẫu đề minh họa. Không chịu rèn kỹ năng làm bài đã đành, lại còn mơ hồ ôm đồm kiến thức theo các dạng đề thi tiên đoán; các tài liệu, trang mạng thiếu độ tin cậy.
Những nguyên nhân trên dẫn đến hệ lụy là bài làm của thí sinh có vô số lỗi sai. Chỉ cần tái hiện được kiến thức (câu 1 và 2 phần đọc hiểu) là được 1,5 điểm nhưng nhiều thí sinh lại không đạt trọn vẹn điểm này. Đáng nói, có nhiều thí sinh xác định sai thể thơ (!). Tác dụng của phép tu từ (câu 3/đọc hiểu, 1 điểm) là câu hỏi rất tiêu biểu trong đề thi về văn bản thơ, thế mà rất ít thí sinh đạt được 1 điểm theo đáp án, đa số chỉ đạt 0,5 điểm.
Nhận xét đề thi môn văn năm 2023
Thí sinh không cần phải hiểu tường tận văn bản đọc hiểu vẫn máy móc làm được bài. Đây là một thực tế mà chúng tôi quan sát được trong kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2023. Mặc dù không khuyến khích thí sinh trông nhờ vào may rủi. Song trong một chừng mực nào đó, nếu thí sinh nắm vững thao tác làm bài thì sẽ làm bài đạt điểm yêu cầu, mặc dù mức độ hiểu văn bản có giới hạn.
Nhìn tổng thể, đề thi tốt nghiệp THPT môn văn năm 2023 không quá khó vì có những câu hỏi vừa sức với nhiều thí sinh, dễ đạt được điểm trên trung bình (5 điểm). Thí sinh cũng khó bị điểm liệt vì chỉ cần trả lời được câu 1 và 2 phần đọc hiểu là đạt trên 1,25 điểm. Đề thi cũng có tính phân loại thí sinh rất rõ với nhiều câu hỏi gợi mở. Như câu 4 phần đọc hiểu (từ dòng thơ “Ai cũng đi qua cơn giông của riêng mình” rút ra bài học về lẽ sống cho bản thân), hay câu 1 phần làm văn (viết đoạn văn khoảng 200 chữ trình bày suy nghĩ về sự cần thiết phải biết cân bằng cảm xúc trong cuộc sống) và vế yêu cầu sau của câu nghị luận văn học (từ đó, nhận xét cách nhìn cuộc sống của nhà văn Kim Lân). Có điều đáng quan tâm là rất nhiều thí sinh không hiểu tường tận văn bản đọc hiểu. Cho nên khi được hỏi, nhiều thí sinh trả lời đoạn thơ nói về “những cơn mưa mùa hè”, chứ không thấy được vẻ đẹp của những con người lao động xây dựng cuộc sống trong mưa, trong khó khăn, vất vả... Do đoạn trích hơi ngắn, khó giúp thí sinh hiểu trọn vẹn ý nghĩa.
Cách lược trích đoạn thơ cũng có phần hơi khiên cưỡng theo dụng ý các câu hỏi bên dưới. Tuy vậy, thí sinh vẫn “máy móc” làm bài được dù không hiểu văn bản nói gì. Đây là điểm bất cập rất lớn của câu hỏi đọc hiểu văn bản trong đề thi tốt nghiệp THPT hiện nay.
Trần Ngọc Tuấn
(Trường THPT Tây Thạnh, Q.Tân Phú, TP.HCM)