Diễn đàn “Dạy và học như thế nào đúng định hướng cá thể hóa?”: Khơi gợi tính năng động ở học sinh

Dù các bước lên lớp được tiến hành và áp dụng như thế nào thì mục tiêu của bài học đều là làm cho học sinh (HS) hiểu nội dung trọng tâm bài học, áp dụng vào thực tế. Từ đó hiệu quả giáo dục sẽ cao và hiệu quả hơn.

Mỗi bài học có nội dung kiến thức khác nhau, bao gồm các mục cụ thể, các đơn vị kiến thức nhỏ khác nhau… Nhưng, trong những mục nhỏ đó, trong các đơn vị kiến thức đó sẽ làm nổi bật nội dung trọng tâm. Việc xác định nội dung trọng tâm là phương pháp, cách thức đơn giản nhất nhưng cũng hiệu quả nhất để làm nổi bật nội dung bài học. Có đơn vị kiến thức chỉ cần lướt qua, có mục đọc nhanh, có mục vận dụng, có mục cần liên hệ thực tế, có mục phải áp dụng và nêu ví dụ, nêu gương… Ngoài ra, có mục cần có tranh ảnh, biểu đồ, sơ đồ, số liệu thực tế, cụ thể. Có bài cần có phim ảnh làm sinh động hiệu quả bài dạy. Có bài cần tham quan thực tế, thảo luận và cho HS làm bài thu hoạch hay phát biểu cảm nghĩ… từ đó sẽ phát huy tính chủ động, sáng tạo, đa dạng hóa các phương pháp giúp bài học không khô khan, nhàm chán mà tạo tính hứng thú, gợi mở và khơi gợi sự sáng tạo của mỗi HS. Vì vậy, bài học sẽ trở nên nhẹ nhàng nhưng rất hiệu quả và thực tế. Ví dụ, khi giảng về vấn đề “Ô nhiễm môi trường”, chúng ta nên cho HS làm việc nhóm như: sưu tầm hình ảnh, tranh ảnh về sự ô nhiễm môi trường xung quanh môi trường sống, những hành động của con người, đặc biệt của HS trong việc bảo vệ môi trường… Qua đó sẽ giúp HS nhận thức đúng hơn nội dung bài học và quan trọng là HS sẽ trực tiếp làm và thực hiện tốt vấn đề đó trong cuộc sống.

“Dạy học theo hướng cá thể hóa” sẽ lấy người học, lấy HS làm trung tâm. Một tiết học, bài học tốt thì thầy và trò phải cùng nhau làm việc, người thầy là người “giao việc”, là người dẫn dắt và khơi gợi, giúp HS tự tìm tòi và phát hiện, giải quyết vấn đề. Trên hành trình ấy người thầy sẽ giám sát và sau đó kết lại vấn đề. Có như thế hiệu quả giáo dục sẽ cao hơn. Chính sự năng động của HS sẽ làm cho tiết học trở nên sôi nổi, hào hứng nhưng nội dung bài học vẫn được truyền tải tốt. Sự sáng tạo của HS phát huy khi làm việc theo nhóm, trong việc thuyết trình, đưa ra vấn đề và giải quyết vấn đề. Do đó HS sẽ nói nhiều hơn, tư duy nhiều hơn và làm việc nhiều hơn. Tính sáng tạo ở đây còn giúp HS ứng dụng nội dung và các đơn vị kiến thức trong bài học ra ngoài cuộc sống. Nên nhớ mỗi một nội dung, mỗi bài học thường có những vấn đề khác nhau. Có khi là một khối thống nhất, có mối quan hệ khăng khít và làm tiền đề, nền tảng cho nhau. Có thể tóm tắt một số hoạt động dạy học trên lớp tạo sự tư duy cho HS thông qua bản đồ tư duy (BĐTD) như sau:

Hoạt động 1: HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV. Hoạt động 2: HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập. Hoạt động 3: HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện BĐTD về kiến thức của bài học đó. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh BĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học. Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một BĐTD mà GV đã chuẩn bị sẵn hoặc một BĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho HS lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.

Có thể nói, với mỗi bài học khác nhau, GV đều có những phương pháp khác nhau, cách thức lên lớp và tiến hành khác nhau. “Phương pháp là ngọn đuốc soi đường cho kẻ lữ hành trong đêm tối”… nhưng đều có chung mục đích là hiệu quả giáo dục. Xác định được nội dung bài học cũng như hiểu năng lực, khơi gợi tính năng động, sáng tạo của HS sẽ giúp GV truyền tải kiến thức nhanh nhất, hiệu quả nhất và quan trọng là phát huy được năng lực của HS trong tiến trình dạy học theo hướng cá thể hóa. Nhưng không có một “phương pháp giáo dục chung chung, cụ thể mà có nhiều phương pháp khác nhau”.

Rất mong các bạn đồng nghiệp chia sẻ, đóng góp ý kiến để tôi và các đồng nghiệp có thêm kinh nghiệm trong quá trình dạy học của mình.

(GV Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh, TP.HCM)