Ngày xuân bàn chuyện phong tục Tết

Bàn về phong tục ngày Tết, ThS. phong thủy Nguyễn Hữu Hồng Kỳ (Học viện Mastery, Malaysia) – phụ trách Dự án phong thủy cho Tổ chức Guinness Việt – cho biết: Tùy theo tập quán, lối sống, mỗi vùng miền sẽ có những phong tục ngày Tết khác nhau. Nhưng tựu trung lại, người Việt thường chuẩn bị Tết bắt đầu từ ngày 23 tháng chạp, tức là ngày đưa ông Táo về trời. Người xưa quan niệm rằng, ông Táo là vị thần canh giữ bếp lửa, cũng là vị thần ghi chép những việc tốt xấu mà gia chủ đã làm trong năm cũ. Ngày 23 tháng chạp chính là ngày ông Táo lên trời báo cáo tình hình gia chủ trong suốt một năm qua. Trong tục cúng ông Táo, cá chép là con vật giúp ông Táo vượt Vũ Môn để lên thiên đình. Nhiều người thắc mắc tại sao không phải là một con vật, đồ vật nào khác mà phải nhất định là cá chép? Thật ra, điều này mang một ý nghĩa sâu xa mà rất ít người được biết. Trong quan niệm của dân gian, Táo quân là những vị thần trông coi bếp núc, biểu tượng của sự tạo ra nguồn sống: Thức ăn và sự ấm áp. Theo thuyết âm dương ngũ hành, lửa (hỏa) thuộc cung Ly, cá chép sống ở nước (thủy) thuộc cung Khảm.  Ly nằm trên khảm sẽ ra quẻ dịch “thủy hỏa vị tế” quẻ thứ 64 là quẻ cuối cùng của năm, quẻ rất xấu so với các quẻ khác. Điều này mang ý nghĩa: Trong ngày tiễn ông Táo về trời, người ta tống tiễn hết những cái xấu xa, u ám trong năm cũ và chuẩn bị cửa nhà để đón rước cái mới. Tục phóng sinh cá chép trong ngày còn mang ý nghĩa từ bi của nhà Phật. Ngày cúng ông Táo cũng được xem là mốc báo hiệu không khí chuẩn bị Tết Nguyên đán.

ThS. Hồng Kỳ cho biết thêm, một nơi không thể thiếu sự chuẩn bị chu đáo chính là bàn thờ tổ tiên. Bàn thờ ngày Tết được lau chùi sạch sẽ, dọn dẹp gọn gàng và đánh bóng các vật dụng trưng bày. Người xưa quan niệm rằng, chỉ khi bàn thờ sạch sẽ, gọn gàng thì mới không bị cản khí, luồng năng lượng tốt lành mới đến với gia chủ trong những ngày Tết. Trên bàn thờ, ngoài lư đồng, bát hương, đèn thì mâm ngũ quả chính là vật dụng được trang trí cẩn thận nhất với mong ước một năm mới đủ đầy, ấm cúng. Một bàn thờ tràn đầy năng lượng sống cùng mâm ngũ quả thể hiện tấm lòng thành kính sẽ khiến gia chủ có niềm tin và sự lạc quan trong những ngày đầu năm mới…

Sau lễ cúng giao thừa chính là thời khắc báo hiệu năm mới bắt đầu. Ai bước vào nhà sau giao thừa (rạng sáng mồng 1) sẽ được coi là người “xông đất”, một tập tục có từ rất lâu đời ở Việt Nam. Người ta tin rằng, người đến “xông đất” sẽ có ảnh hưởng lớn tới công việc làm ăn, gia đạo của chủ nhà trong năm mới nên chọn được người ưng ý, hợp với gia chủ sẽ khiến cho mọi việc trong năm được như ý, mọi dự định sẽ thuận buồm xuôi gió và đạt được kết quả thắng lợi. Nhà dễ tính thường chọn người xông đất có tính tình vui vẻ, khỏe mạnh, thành đạt, gia cảnh thuận hòa. Nhà khó tính thì phải xem tuổi, căn, mệnh phù hợp rồi mới nhờ vả. Người xưa thường chọn người cùng “tam hợp địa chi” với mình để xông đất vì những người cùng địa chi sẽ giúp được nhau.

Người xưa cho rằng, Hợi – Mão – Mùi là “sinh cuộc Mộc” – “Mộc” đại diện cho sự phát triển (cây lớn mỗi ngày), cho lòng từ bi (cây che bóng mát), cho sự giáo dục (vì lợi ích mười năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người) nên gia chủ nếu nằm trong địa chi này nên chọn người có một trong hai tuổi còn lại đến xông đất sẽ giúp gia đạo gia chủ sang năm mới có sự phát triển, yêu thương, con cái học hành đỗ đạt. Tương tự, Dần – Ngọ – Tuất “sinh cuộc Hỏa” – Hỏa đại diện cho tình yêu, cho hạnh phúc, cho sự năng động, cái đẹp. Thân – Tí – Thìn “sinh cuộc Thủy” – “Thủy” đại diện cho sự thích ứng (đựng trong vật dụng nào thì Thủy mang hình dạng đó), cho sự uyển chuyển (có thể chảy khắp mọi địa hình), cho sự thông minh. Tỵ – Dậu – Sửu “sinh cuộc Kim” – biểu tượng đại diện cho sự giàu có (tiền bạc), cho sức mạnh (màu vàng của vua chúa)…

Linh Vy (ghi)