Rèn kỹ năng tự học để học tập suốt đời

Rèn kỹ năng tự học để học tập suốt đời - Audio

00:00 / 00:00

An audio error has occurred, player will skip forward in 2 seconds.

1 Rèn kỹ năng tự học để học tập suốt đời Audio

Vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài viết kêu gọi mọi người dân học tập suốt đời. Trước đó không lâu, Bộ GD-ĐT cũng ban hành Thông tư 29 quy định về việc dạy thêm, học thêm. Từ các sự kiện này, vấn đề tự học của học sinh một lần nữa được mọi người chú ý. Vậy việc tự học đã được những người đi trước khuyên như thế nào? Và xây dựng cách tự học ra sao cho hiệu quả?

Theo tác giả, tự học giúp học sinh có điều kiện phát huy tính tự chủ của cá nhân (ảnh minh họa). Ảnh: T.L

Tại sao cần trang bị kỹ năng tự học để học tập suốt đời?

Trong bài viết kêu gọi mọi người dân học tập suốt đời, Tổng Bí thư Tô Lâm viết: “Mỗi công dân cần không ngừng học tập về lý luận chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ, phương pháp, kinh nghiệm làm việc…; mỗi cán bộ, đảng viên cần học về tư cách người cán bộ cách mạng, học ở sách vở, học lẫn nhau và học nhân dân; không ngừng tự học tập, tự cập nhật kiến thức mới…; tích cực tuyên truyền, vận động người thân, gia đình, dòng họ tự học tập suốt đời”. Theo quan điểm của Tổng Bí thư Tô Lâm, tự học là một kỹ năng cần thiết đối với người học.

Ý thức tự học có từ rất lâu đời. Trong nhà trường hiện nay, thỉnh thoảng đâu đó chúng ta bắt gặp các khẩu hiệu nhằm tuyên truyền, khuyến khích học sinh. Như lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Trong cách học, lấy tự học là cốt”. Hay câu nói nổi tiếng của nhà bác học Albert Einstein (1879-1955): “Kiến thức chỉ có được qua tư duy của con người”. Mà muốn có tư duy để có được kiến thức riêng cho mình, thì cách tốt nhất là tự học.

Trước đây, trong một buổi giao lưu với sinh viên Trường ĐH FPT, GS. Ngô Bảo Châu cho rằng phương pháp học tập ảnh hưởng đến sự tiến bộ đối với người học. GS. Ngô Bảo Châu có sự so sánh đáng để chúng ta suy nghĩ, là kiến thức đầu vào và số giờ học toán của sinh viên Mỹ thấp và ít hơn sinh viên Việt Nam, nhưng trong 4 năm thì kiến thức của họ vượt hơn hẳn sinh viên Việt Nam do họ dành nhiều thời gian cho việc tự học.

Trở lại với câu nói trên của nhà bác học vật lý Albert Einstein, sở dĩ phải tự học để có được kiến thức vững bền cho mình là vì chỉ khi chúng ta tự chủ động tìm tòi, khám phá thì chúng ta mới có điều kiện ghi nhớ kiến thức tốt nhất. Nếu chúng ta chỉ nghe thầy cô giảng bài, giải bài tập theo kiểu thụ động; hoặc dành hết thời gian cho việc học thêm thì chúng ta ít có cơ hội để tự khám phá, làm chủ kiến thức. Chẳng hạn với môn toán, nếu ở lớp hoặc đi học thêm, vì chạy theo tiến độ tiết học, học sinh có rất ít thời gian để ngẫm nghĩ, tìm cách giải bài tập. Còn tự học, các em sẽ tự do nghiền ngẫm, tìm tòi tài liệu, tìm lời giải. Và khi học sinh giải được nó thì các em sẽ nhớ rất kỹ, rất lâu cách giải. Với những bộ môn xã hội cũng thế, tự tương tác trên mạng internet giúp chúng ta có sự tương tác đa chiều, có sự nhìn nhận vấn đề một cách khách quan, có sự chọn lựa hay dở, tốt xấu. Chứ không bị giới hạn một góc nhìn chủ quan nào đó. Ví dụ với môn ngữ văn, chỉ cần chúng ta gõ từ khóa cần tìm vào Google hay YouTube, sẽ có rất nhiều văn bản, clip bài giảng chúng ta cần tìm.

Tóm lại, tự học giúp cho chúng ta có điều kiện để phát huy tính tự chủ của mỗi cá nhân. Như một câu danh ngôn Trung Quốc, với cách hiểu nôm na là: người thầy của bạn có thể dắt bạn đến cửa, đạt được kết quả hay không là tùy thuộc vào sự tự học của mỗi người.

Lời khuyên về sự tự học

Trước đây, học giả Nguyễn Hiến Lê cũng đã từng khuyên học sinh việc tự học. Trong cuốn sách “Kim chỉ nam của học sinh”, học giả Nguyễn Hiến Lê bàn đến sự cần thiết học sinh phải biết cách tổ chức việc tự học tại nhà. Trong đó chú trọng đến việc sắp xếp (lập) thời gian biểu hợp lý cho việc học, chọn không gian tự học (chú ý tiếng ồn, ánh sáng…), học sinh tự học nhóm, lựa chọn sách và cách tự học từng bộ môn… Ngày nay, học sinh cần chú ý thêm việc lựa chọn tài liệu và cách sử dụng tài liệu sao cho hiệu quả khi tự học; kết hợp giữa bài học/bài giảng trên lớp với bài tự tham khảo như thế nào; biết cách tương tác mạng xã hội ra sao… cũng là những yêu cầu cần chú ý. Học giả Nguyễn Hiến Lê cũng khuyên học sinh biết giữ gìn vệ sinh, ăn uống điều độ, khoa học và tập luyện thể dục để việc học tập tốt hơn. Vì theo ông, “thân thể khỏe mạnh thì tinh thần mới sáng suốt”.

Từ lời khuyên của “tấm gương tự học” Nguyễn Hiến Lê, để có được thói quen tự học, học sinh cần chú trọng đến ba điểm sau: Một là, xây dựng không gian học tập riêng, gọi nôm na là góc học tập. Các tiêu chí xây dựng góc học tập gồm: cách ly sự ồn ào, sự sinh hoạt của gia đình; đảm bảo ánh sáng, không khí thoáng mát; trang bị những học cụ cần thiết kết hợp với giải trí lành mạnh; trình bày, bố trí những kiến thức tạo ra sự trực quan sinh động… Ngoài ra, phải chú ý đến kích cỡ của bàn ghế để có tư thế ngồi học thoải mái. Hai là, xây dựng thời gian biểu hợp lý. Thời gian biểu này là sự kết hợp và phân chia một cách khoa học toàn bộ thời gian sinh hoạt, học tập. Trong đó có thời khóa biểu học ở trường, các buổi học ở ngoài, học năng khiếu… Thời gian biểu càng chi tiết (sáng – trưa – chiều – tối). Phải có sự sắp xếp hợp lý giữa học tập, vui chơi, giải trí. Thời gian biểu phải phản ánh được những mục tiêu nào đó mà người học cố gắng đạt được với từng giai đoạn cụ thể chứ không phải chỉ đơn giản giải quyết những yêu cầu trước mắt. Ba là, xây dựng phương pháp tự học. Thực tế chứng minh rằng những người thành công trong việc học là những người có phương pháp tự học. Tự học giúp học sinh chủ động mày mò, tìm hiểu, phát hiện, kiểm chứng tri thức. Lúc đó các em sẽ hiểu và nhớ kiến thức tốt hơn. Chứ không phải học hết cả thời gian sáng – chiều mà chỉ là sự thụ động tiếp thu một chiều. Tự học được xây dựng trên đặc trưng của từng bộ môn nhất định. Nhưng nói chung đó là từ sự tiếp thu kiến thức từ giáo viên, đến việc vận dụng nó để giải quyết bài tập, bài thực hành, và khả năng tự sử dụng sách tham khảo, sách nâng cao. Học sinh phải lưu ý khi sử dụng sách tham khảo. Nên nhớ rằng nó là tài liệu bổ trợ kiến thức chứ không thay thế được cho sách giáo khoa, bài giảng của giáo viên. Sử dụng nó khi đã thông hiểu, giải quyết hết những kiến thức, những yêu cầu ở trường. Không lấy nó làm công cụ đối phó, hoặc quá quan trọng cho việc học. Chỉ khi ấy thì tài liệu tham khảo mới hữu ích cho việc tự học.

Ngoài ra, với người tự học, cần nghĩ ra cách tự nhớ kỹ, nhớ lâu. GS.TS Trần Văn Khê (trong cuốn “Những câu chuyện từ trái tim”, NXB Trẻ, 2010) đã chia sẻ về cách học sao cho mau thuộc, nhớ lâu khi thời còn học tú tài đã nghĩ ra nhiều “mẹo” hay trong phương pháp học. Đó là vận dụng tất cả những gì giúp mình nhớ để mà ghi nhớ thật đúng, thật lâu; đơn giản hóa kiến thức phức tạp, đưa cả thơ ca, diễn xuất vào để việc học thú vị hơn. Dù ở tuổi rất cao, GS.TS Trần Văn Khê vẫn không ngừng sáng tạo để ghi nhớ. Đây thật sự là một trong những tấm gương sáng về tinh thần tự học, đáng để chúng ta ngưỡng mộ, học hỏi.

Trần Ngọc Tuấn