Trong số những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, câu thơ “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” trích từ bài thơ “Lịch sử nước ta” (cuối năm 1941) đã trở thành một lời nhắn nhủ bất hủ, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu biết lịch sử dân tộc.
Lời dạy này không chỉ có ý nghĩa trong thời kỳ kháng chiến mà vẫn giữ nguyên giá trị trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều cơ hội và thách thức.
Ý nghĩa của lời dạy
Hai câu thơ “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” không chỉ là một lời kêu gọi đơn thuần mà là một triết lý sâu sắc về ý thức dân tộc và trách nhiệm của mỗi người đối với lịch sử. Cụm từ “Dân ta phải biết sử ta” nhấn mạnh rằng việc hiểu biết lịch sử là nhiệm vụ bắt buộc của mỗi người dân Việt Nam, không phân biệt tuổi tác, giới tính, học vấn hay tầng lớp xã hội. Lịch sử không chỉ là những sự kiện khô khan được ghi chép trong sách vở, mà là câu chuyện về nguồn cội, về những hy sinh, chiến đấu và lao động của cha ông để xây dựng nên đất nước hôm nay. Biết “sử ta” là biết về những trang sử hào hùng như chiến thắng Chi Lăng, Bạch Đằng, Đống Đa và sau này là Điện Biên Phủ, chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử hay cả những nỗi đau của thời kỳ nô lệ, từ đó hiểu được giá trị của độc lập, tự do. Câu thơ tiếp theo “Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”, giải thích mục đích của việc hiểu biết lịch sử: để mỗi người nắm rõ “gốc tích” – nguồn cội và bản sắc của dân tộc. “Tường” ở đây mang nghĩa là rõ ràng, thấu đáo. Khi hiểu được gốc tích, con người sẽ nhận thức sâu sắc về những giá trị văn hóa, truyền thống và tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam, từ đó nuôi dưỡng lòng tự hào và ý chí vươn lên.
Bài thơ “Lịch sử nước ta” viết bằng thể lục bát dài 208 câu đã khái quát hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, với các sự kiện nổi bật, các anh hùng dân tộc, chính là cách giúp đông đảo người dân lúc bấy giờ có thể “tường” được “gốc tích nước”, đồng thời khơi gợi lòng tự tôn, tự hào dân tộc để thức tỉnh mọi người trong bối cảnh bị thực dân Pháp thực hiện chính sách đầu độc và ngu dân. Trong bối cảnh đấu tranh chống phát xít Nhật và thực dân Pháp giành độc lập cho đất nước, tự do cho dân tộc, câu thơ của Bác là lời hiệu triệu nhân dân đoàn kết, dựa vào sức mạnh lịch sử để tiếp tục đấu tranh. Nhưng trong thời bình hôm nay, lời dạy ấy vẫn mang ý nghĩa lớn lao, nhắc nhở chúng ta rằng lịch sử không chỉ để hiểu quá khứ mà còn là nền tảng để xây dựng hiện tại và tương lai.
Vài nét về bối cảnh hiện nay
Việt Nam ngày nay đang đứng trước những vận hội mới. Sự phát triển của kinh tế, khoa học công nghệ và hội nhập quốc tế đã đưa đất nước tiến xa trên bản đồ thế giới. Tuy nhiên, cùng với đó là những thách thức không nhỏ, đặc biệt trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc và ý thức lịch sử của người dân, nhất là thế hệ trẻ.
Hiện nay, một bộ phận người Việt, đặc biệt là giới trẻ, đang có xu hướng thờ ơ với lịch sử dân tộc. Sự bùng nổ của mạng xã hội, văn hóa giải trí và áp lực cuộc sống khiến nhiều người ưu tiên những giá trị tức thời hơn là tìm hiểu về quá khứ. Không ít bạn trẻ chỉ biết đến các nhân vật lịch sử như Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Huệ… qua sách giáo khoa mà không hiểu sâu sắc về các nhân vật ấy, cũng như không biết rõ ý nghĩa của những chiến công gắn với các nhân vật ấy. Bên cạnh đó, sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai và những thông tin sai lệch trên mạng xã hội cũng làm mờ nhạt ý thức lịch sử. Một số cá nhân, tổ chức cố tình bóp méo sự thật lịch sử, phủ nhận công lao của cha ông, gây ngộ nhận và hoang mang trong dư luận. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết: cần thực hành lời dạy của Bác để giữ vững “gốc tích nước nhà”.
Trong thời kỳ hội nhập, việc hiểu biết lịch sử không chỉ giúp giữ gìn bản sắc mà còn là cách để khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Một dân tộc không biết rõ nguồn cội của mình sẽ dễ bị hòa tan trong dòng chảy toàn cầu hóa. Ngược lại, khi “tường gốc tích nước nhà”, người Việt, nhất là giới trẻ, sẽ tự tin giới thiệu với bạn bè thế giới về một dân tộc anh hùng, giàu truyền thống và văn hóa.
Thực hành lời dạy của Bác Hồ
Thực hành lời dạy của Bác Hồ không chỉ là việc đọc sách lịch sử mà cần được triển khai qua những hành động cụ thể, thiết thực, phù hợp với thời đại. Đó là không ngừng tự học và nâng cao hiểu biết về lịch sử. Mỗi người dân, đặc biệt là giới trẻ, cần chủ động tìm hiểu lịch sử qua nhiều kênh khác nhau. Ngoài sách giáo khoa, các tài liệu, phim tài liệu, bảo tàng và di tích lịch sử là những nguồn thông tin phong phú. Bên cạnh đó, công nghệ hiện đại cũng là công cụ hữu ích để tiếp cận lịch sử. Các ứng dụng, trang web, video trên YouTube, TikTok hay Podcast về lịch sử Việt Nam có thể làm cho việc học trở nên sinh động và thú vị hơn. Đó là tiếp tục lan tỏa giá trị lịch sử trong cộng đồng. Hiểu biết lịch sử không nên dừng lại ở cá nhân mà cần được chia sẻ rộng rãi. Giới trẻ có thể tổ chức các buổi thảo luận, tọa đàm, diễn đàn trong nhà trường, nhà văn hóa hoặc sử dụng mạng xã hội để lan tỏa những câu chuyện lịch sử ý nghĩa. Ví dụ, một bài viết về chiến thắng Điện Biên Phủ kèm hình ảnh minh họa hoặc một video kể lại hành trình của Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước có thể thu hút sự chú ý của nhiều người. Ngoài ra, việc tham gia các hoạt động kỷ niệm như Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30-4) hay Ngày Quốc khánh (2-9)… là cách để mỗi người thể hiện lòng biết ơn với các thế hệ đi trước và kết nối với lịch sử dân tộc. Đó là ứng dụng bài học lịch sử vào cuộc sống. Lịch sử không chỉ để biết mà còn để hành động. Từ tinh thần bất khuất của các anh hùng như Nguyễn Trãi, Quang Trung, người trẻ hôm nay có thể học cách kiên trì vượt qua khó khăn trong học tập, công việc. Từ sự hy sinh của các thế hệ đi trước, chúng ta hiểu được giá trị của hòa bình và trách nhiệm bảo vệ đất nước trong bối cảnh mới, như bảo vệ chủ quyền biển đảo hay đấu tranh với các thế lực thù địch trên không gian mạng. Hơn nữa, lịch sử dạy chúng ta về lòng đoàn kết – sức mạnh đã giúp dân tộc vượt qua bao thử thách. Trong cuộc sống hiện đại, tinh thần ấy có thể được áp dụng vào việc xây dựng cộng đồng vững mạnh, giúp đỡ lẫn nhau trong công việc và đời sống…
Tóm lại, hai câu thơ “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” của Bác Hồ là lời nhắc nhở đầy ý nghĩa, không chỉ dành cho thế hệ thời chiến mà còn cho chúng ta hôm nay. Chỉ khi “tường gốc tích”, chúng ta mới có thể tự tin bước vào tương lai, mang theo sức mạnh của một dân tộc anh hùng và giàu truyền thống. Và, bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, trong hành trang của mình, mỗi người Việt Nam không thể thiếu hiểu biết và lòng tự hào về truyền thống oanh liệt của cha ông, để tất cả chúng ta vững tin xốc tới để có thể xây dựng đất nước văn minh, giàu đẹp, sánh vai cùng các cường quốc năm châu!
ThS. Nguyễn Minh Hải
Bình luận (0)