Tôi không bất ngờ lắm về ý kiến quay lại sử dụng chung một bộ sách giáo khoa (SGK). Vì lâu nay ý kiến ấy vẫn tồn tại dù các nghị quyết của Đảng và Nhà nước đã nêu rất rõ. Ý kiến ấy cũng như nhiều vấn đề trọng đại khác của đất nước, có nhiều dư luận khác nhau là chuyện bình thường…
Tuy nhiên, những người liên quan, có trách nhiệm cần lắng nghe với một thái độ bình tĩnh. Và muốn có hiểu biết đúng, muốn có giải pháp phù hợp, có căn cứ thì cần dựa vào các nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và thực tiễn nhà trường trong việc đổi mới mấy năm qua. Một chủ trương đúng nhưng nhiều khi thực hiện không tốt, chưa tốt khiến nhiều người hiểu sai nguyên nhân, dẫn đến phản ứng không đúng, tạo dư luận không tốt.
Hiện có ít nhất ba bộ SGK và mỗi năm học, các nhà trường sẽ được lựa chọn danh mục sách cho học sinh trong năm học mới. Điều này một mặt mở ra cơ hội chọn sách phù hợp đến từng môn học cho giáo viên và học sinh từng trường. Tuy nhiên sẽ xảy ra tình trạng kết thúc mỗi năm học, mỗi học sinh sẽ có một bộ sách gồm sách mỗi môn thuộc một nhà xuất bản. Chính điều này đã dẫn đến ý kiến về việc khó khăn khi em học sách của anh chị. Đúng là có những trường hợp như thế, tức sách anh học có thể em không sử dụng tiếp được. Vì năm anh học, môn ngữ văn nhà trường chọn sách này, đến em học, nhà trường lại chọn sách khác. Nhưng cần xem xét thực tế: Không nhiều gia đình có hai anh em học liền nhau cùng một trường mà trường ấy lại chọn sách khác nhau trong hai năm liền. Nếu sinh đẻ có kế hoạch cách nhau 5 năm thì sách của anh và sách em học khác nhau ở một môn là bình thường. Tuy vậy, để tránh lãng phí, cần có giải pháp khắc phục hợp lý là mỗi địa phương (xã, phường mới) cần thu thập SGK đã sử dụng của các bộ sách và giới thiệu, phân phối lại cho học sinh chọn đúng sách mình cần.
Bất kỳ chủ trương nào cũng khó có thể đáp ứng tuyệt đối các nhu cầu và tình huống cụ thể. Phải lấy cái được lớn hơn để xem xét và có biện pháp khắc phục những hạn chế nhỏ hơn của chủ trương ấy. Bất kỳ sự thay đổi nào cũng có những khó khăn, thử thách. Với chủ trương một chương trình, nhiều bộ SGK cũng vậy. Giáo viên và phụ huynh chưa phân biệt rõ chương trình và SGK, chưa quen với việc lựa chọn, càng chưa quen với yêu cầu dạy học với nhiều nguồn tư liệu khác nhau. Đây là một thách thức, vì nếu không có nhiều bộ SGK thì yêu cầu của thời đại bùng nổ công nghệ thông tin vẫn đòi hỏi giáo viên cần tham khảo từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau, trong đó các công cụ tìm kiếm như trí tuệ nhân tạo (AI) là rất cần thiết và quan trọng. Trong thực tế mấy năm qua, giáo viên đã bước đầu làm quen, từ chỗ bỡ ngỡ, lúng túng trong việc lựa chọn, sử dụng SGK đến việc dạy học có tham khảo giữa các bộ sách khác nhau. Cho đến hết chu kỳ này, nhất là với kỳ thi vào lớp 10 và thi tốt nghiệp THPT năm 2025, giáo viên đã hiểu rõ yêu cầu cần phân biệt chương trình và SGK, học theo các bộ sách khác nhau, nhưng khi đánh giá, thi cử theo chương trình là thế nào. Trước đây chương trình với SGK là một. Bây giờ chương trình là pháp lệnh, sách giáo khoa chỉ là một trong những nguồn học liệu. Giáo viên phải căn cứ vào yêu cầu cần đạt của chương trình, tham khảo các sách khác nhau để tự xác định cho mình một cách dạy phù hợp. Ví dụ, dạy đọc hiểu thơ trữ tình hiện đại phải đạt những yêu cầu gì? Mỗi bộ sách có cách hướng dẫn riêng, với nhiều văn bản khác nhau rất phong phú…, giáo viên tham khảo và lựa chọn cách dạy phù hợp cho mình. Khác với chỉ một bộ sách, giáo viên chỉ quen với một cách duy nhất, không cần học hỏi, khám phá thêm gì hết, sinh lười…
Giao quyền cho giáo viên chọn SGK phù hợp là một chủ trương đúng, vì thầy cô là người thực hiện và hiểu rõ đối tượng mình dạy. Để chọn SGK đúng cần bắt đầu từ trình độ, năng lực, điều kiện học sinh của mình sẽ dạy + cơ sở vật chất nhà trường + năng lực của chính giáo viên. Phải nghiên cứu kỹ chương trình, từ đó xem xét cấu trúc sách, cấu trúc bài học, hệ thống văn bản ngữ liệu (tiêu biểu, hay, đúng thể loại…), đặc biệt hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài (hướng dẫn đọc hiểu, hướng dẫn viết) có khoa học, hay và dễ vận dụng hay không? Không nên thỏa hiệp, chịu sự gán ép và chi phối của người khác hoặc không nghiên cứu gì, chỉ chọn sách theo cảm tính.
Nhận định “Nếu trở lại chung một bộ sách cho tất cả sẽ phá hỏng toàn bộ nỗ lực đổi mới của Chương trình giáo dục phổ thông 2018”. Đó là một cách nói, nhưng có cơ sở và phản ánh đúng nỗ lực của đổi mới mà chương trình 2018 đã đạt được. Vì một chương trình, nhiều bộ SGK mở ra nguồn tư liệu phong phú, đa dạng, tạo sự khởi sắc cho văn học nhà trường; không chỉ quanh quẩn trong mấy tác phẩm cố định; buộc giáo viên và học sinh đọc nhiều hơn, tìm kiếm nhiều hơn, làm mới nhiều hơn; cách dạy học khác nhau, dạy học phát triển năng lực; cách kiểm tra đánh giá khác trước, với ngữ văn khắc phục được tình trạng học thuộc chép lại bài mẫu, đồn đoán, dạy tủ, dạy văn mẫu… Phù hợp với xu thế quốc tế, rất ít nước còn dạy chỉ một bộ SGK: Lào, Bắc Triều Tiên, Cuba…
Tôi xin thay mặt các tác giả SGK nói chung và bộ Cánh diều nói riêng xin trân trọng cảm ơn tất cả các thầy cô trong cả nước đã đồng hành cùng với chương trình và SGK mới, có rất nhiều cố gắng trong việc triển khai thực hiện đổi mới trong suốt 7-8 năm qua. Không có giáo viên thì không thể thực hiện đổi mới thành công được. Tất nhiên đây đó còn những hạn chế nhất định, nhưng đó là chuyện bình thường và cần khắc phục dần. Không thể ngày một ngày hai mà thực hiện tốt tất cả ngay. Năm học 2024-2025 vừa kết thúc việc triển khai một vòng chương trình và SGK mới bằng kỳ thi tốt nghiệp THPT thành công. Dù vẫn còn phải tiếp tục làm tốt hơn nữa, nhưng có thể khẳng định việc có nhiều bộ SGK không ảnh hưởng đến yêu cầu dạy học ngữ văn. Dù học bộ sách nào, giáo viên vẫn phải dạy cho học sinh cách đọc hiểu, cách viết một văn bản, cách nói và nghe cho hiệu quả. Vì thi theo yêu cầu cần đạt của chương trình nên có ba bộ SGK cũng không ảnh hưởng gì đến chất lượng và cách thức tổ chức của kỳ thi; trái lại chủ trương ấy đã góp phần quan trọng vào thành công của việc thiết kế đề thi tốt nghiệp các môn học, trong đó có môn ngữ văn.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống
Bình luận (0)