Vòng xoáy đi xuống ở ÐBSCL

Ngày 12-12-2023, tại TP. Cần Thơ, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức lễ công bố báo cáo kinh tế thường niên đồng bằng sông Cửu Long (ÐBSCL) năm 2023. Báo cáo được thực hiện liên tục sau hơn 1 năm bởi VCCI và Trường Chính sách công và quản lý Fulbright (FSPPM).

Ông Phạm Tấn Công – Chủ tịch VCCI, phát biểu khai mạc tại lễ công bố báo cáo kinh tế thường niên ÐBSCL năm 2023

Buổi lễ có sự tham dự của lãnh đạo các cơ quan thuộc bộ ngành Trung ương; lãnh đạo Tỉnh ủy, Thành ủy, UBND và đoàn đại biểu Quốc hội, HÐND các tỉnh, thành vùng ÐBSCL; các cơ quan sứ quán và tổ chức quốc tế cùng chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp (DN).

Phát biểu khai mạc, ông Phạm Tấn Công – Chủ tịch VCCI cho rằng, ÐBSCL đang được quan tâm đầu tư lớn về hạ tầng để tạo tiền đề cho phát triển, là vùng đầu tiên cả nước được Chính phủ xây dựng quy hoạch tích hợp chung, là vùng kinh tế đầu tiên được Chính phủ thành lập Hội đồng Ðiều phối vùng, để triển khai các chương trình phát triển theo các nghị quyết của Trung ương và Chính phủ.

Các đại biểu dự Diễn đàn “Chính sách phát triển ĐBSCL nhìn từ liên kết vùng và cơ chế hợp tác giữa các địa phương”

Tuy nhiên, theo ông Phạm Tấn Công: Quá trình thực hiện các chương trình hành động, các địa phương đang gặp nhiều trở ngại như chưa thấy được kết nối chặt chẽ với quy hoạch tổng thể vùng, cơ chế quản trị tài nguyên phân mảnh, cơ chế điều phối vùng và giữa các tỉnh thành còn rời rạc; chuỗi giá trị bị chia cắt, các cụm ngành sản xuất lớn chưa hoàn chỉnh, thị trường tài chính tín dụng chưa thực sự phát huy để thúc đẩy, hỗ trợ các ngành chủ lực phát triển…

“Báo cáo thường niên năm 2023 khẳng định thông điệp quan trọng: Thể chế hợp tác vùng rất quan trọng với ÐBSCL. Ðây là tiền đề để chính quyền các địa phương thực hiện tốt nhiệm vụ để DN đầu tư và kinh doanh thuận lợi, các nguồn lực được sử dụng hiệu quả nhất. Cải thiện mạnh mẽ thể chế hợp tác vùng là cơ sở và nền tảng quan trọng để ÐBSCL phát triển nhanh và bền vững trong thời gian tới” – ông Phạm Tấn Công nhấn mạnh.

Ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch Lộc Trời Group, thông tin về tính hiệu quả của mô hình sinh thái mới của tập đoàn trong sản xuất và chế biến gạo phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu

Ðồng chủ biên báo cáo, ông Nguyễn Phương Lam – Giám đốc VCCI chi nhánh ÐBSCL, cho rằng: Tiêu điểm trong báo cáo là phân tích các nguyên nhân gốc rễ, có tính thể chế và quản trị vùng của các thách thức và vòng xoáy đi xuống ở ÐBSCL, từ đó đưa ra những khuyến nghị nhằm khắc phục các vấn đề và tháo gỡ một cách có hệ thống và hiệu quả thực trạng này…

Theo kết quả nghiên cứu, kinh tế vùng ĐBSCL phục hồi mạnh trong năm 2022 nhưng chậm lại trong năm 2023. Những năm trở lại đây, cơ cấu GRDP của Vùng gần như không có sự thay đổi. Một nguyên nhân quan trọng của tình trạng này là do ĐBSCL phải tiếp tục giữ trọng trách an ninh lương thực nên việc tái phân bổ nguồn lực, đặc biệt là đất lúa, chịu nhiều ràng buộc trong quá trình chuyển đổi.

Vòng xoáy đi xuống về nguồn nhân lực vẫn đang tiếp diễn: Sau hai năm đại dịch với dân số tăng mạnh do lao động hồi hương, đến năm 2022, tình hình dân số ĐBSCL quay về xu hướng trước đó khi người lao động quay trở lại vùng Đông nam bộ. Theo Tổng cục Thống kê, trong năm 2022, dân số của ĐBSCL chỉ tăng khoảng 10.000 người. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên của ĐBSCL (0,55‰) thấp nhất trong số các vùng và thấp hơn hẳn so với mức trung bình của cả nước (9,7‰). Kết hợp với mức độ già hóa dân số cao nhất nước, ĐBSCL sẽ nhanh chóng mất đi trạng thái dân số vàng trong vài năm tới.

Tỷ lệ lao động qua đào tạo của ĐBSCL tuy có cải thiện song vẫn luôn là quan ngại lớn. Năm 2022, tỷ lệ này tại ĐBSCL đạt 15%, thấp hơn Tây Nguyên (17%) và thấp hơn nhiều so với cả nước (26%). Số lượng và chất lượng lao động thấp làm suy giảm đáng kể tính cạnh tranh của Vùng. Đặc biệt, sự phân hóa về tỷ lệ hộ nghèo giữa các tỉnh trong Vùng rất lớn. Các tình công nghiệp, dịch vụ phát triển như Long An, Tiền Giang, Cần Thơ có tỷ lệ hộ nghèo thấp, trong khi các tỉnh mạnh về nông nghiệp như Trà Vinh, Bạc Liêu, Hậu Giang, Cà Mau và Sóc Trăng có tỷ lệ hộ nghèo rất cao.

Ông Đậu Anh Tuấn – Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Ban Pháp chế VCCI, phát biểu kết luận diễn đàn

ĐBSCL đang dần mất đi lợi thế về môi trường kinh doanh (PCI). Sau một thời gian khá dài có mức PCI cao hơn mặt bằng chung thì đến năm 2021, PCI trung bình của ĐBSCL giảm xuống bằng mức trung bình cả nước. Đến năm 2022, PCI trung bình ĐBSCL thấp hơn so với cả nước. Nếu không có những nỗ lực cải thiện đúng mức, ĐBSCL vốn đã bất lợi sẽ càng trở nên thất thế trong nỗ lực thu hút đầu tư và phát triển DN.

Tăng trưởng đầu tư của ĐBSCL tuy duy trì sự ổn định, song vẫn thấp hơn so với cả nước, khiến tỷ trọng đầu tư của Vùng so với cả nước giảm từ 18,7% năm 2017 xuống còn 14,9% năm 2022. Trong giai đoạn 2017-2022, tốc độ tăng trưởng đầu tư thực trung bình của Vùng đạt 5,2%.

Tuy nông nghiệp giữ vai trò quan trọng nhất trong GRDP của Vùng nhưng lại không phải là động lực chính thúc đẩy kinh tế Vùng. Ngành này hiện tạo ra 34% GRDP của Vùng, được đầu tư lớn thứ hai (khoảng 32 nghìn tỷ đồng mỗi năm) nhưng chỉ đạt tốc độ tăng trưởng dưới mức trung vị (3%). Điều này một lần nữa cho thấy thể chế và mô hình nông nghiệp hiện tại không còn nhiều không gian tăng trưởng và cần phải thay đổi một cách cơ bản…

Các chuyên gia chỉ ra 6 nhóm nguyên nhân trực tiếp dẫn đến các thách thức ở ÐBSCL, bao gồm: Ðiều kiện tự nhiên, công nghệ, vốn nhân lực, kết cấu hạ tầng, môi trường đầu tư – kinh doanh và cơ chế quản trị – hợp tác – liên kết vùng. Các nguyên nhân trực tiếp này lại là kết quả của nhiều thể chế, chính sách và các quá trình kinh tế đan xen được tạo thành từ những nguyên nhân thể chế có tính nền tảng. Như vậy, các nút thắt thể chế đang làm cản trở phát triển kinh tế vùng, nếu không được điều chỉnh, trong dài hạn, ĐBSCL sẽ khó phát triển nhanh và bền vững.

Buổi chiều cùng ngày, tại diễn đàn với chủ đề: “Chính sách phát triển ĐBSCL nhìn từ liên kết vùng và cơ chế hợp tác giữa các địa phương”, các chuyên gia kinh tế, đại diện các DN đã đưa ra những đánh giá về việc thực thi các chính sách của Trung ương và địa phương; đánh giá qua 2 năm thực hiện quy hoạch tích hợp vùng ĐBSCL; thể chế quản lý và phân bổ tài nguyên của vùng; chia sẻ kinh nghiệm quốc tế trong quản trị tài nguyên thích ứng với biến đổi khí hậu; việc quản lý và phân bổ tài nguyên của vùng; những vấn đề đặt ra trong liên kết vùng; thực trạng ngành lúa gạo và đề xuất các mô hình để DN chế biến lương thực phát triển…

Diễn đàn đã phân tích nguyên nhân những hạn chế, tồn tại trong quá trình liên kết giữa Trung ương và địa phương, giữa các địa phương trong và ngoài vùng, giữa các công chức và DN, từ đó gợi ý các cơ chế, chính sách, mô hình hợp tác mới để tham mưu cho Chính phủ, Quốc hội, chính quyền các địa phương; góp phần xây dựng những chính sách nhằm phát triển vùng ĐBSCL đồng bộ và hiệu quả.

Đan Phượng